De maatschappij veranderde en verandert in een snel tempo. Een onvolledige greep uit de vele zaken waaruit dit blijkt. De betrekkelijk veilige wereld uit de boekjes van W. G. van de Hulst bestaat niet meer. De geografische en sociale omgeving van het kind zijn heel anders dan vijftig jaar terug, toen je nog op straat kon spelen.

Moderne media confronteren onze (kleine) kinderen met grotemensenproblemen. Alles is te zien en mee te beleven. De media vragen niet naar rijpheid en ontwikkeling van kinderen en nog minder naar de normen van Gods Woord. De media bombarderen onze kinderen met nieuwe ’normen’: wat we moeten eten, wat mooi is, wat ”vet” en ”cool” is. Wat normaal is, en wat niet normaal is. Hiervan gaat een enorme invloed uit! Niet alleen op kinderen, maar ook op volwassenen. Vijftig jaar televisie heeft onze samenleving veranderd.

Behalve de media zijn er ook andere zaken die voor nieuwe vragen zorgen: wij en onze kinderen hebben veel vrije tijd. Daarbij beschikken ook kinderen al jong over behoorlijk wat geld, zijn ze mobiel en zijn ze overal bereikbaar. Dat vraagt om een nieuwe invulling. In onze genotscultuur, die gericht is op onmiddellijke behoeftebevrediging, neemt amusement een enorme plaats in. Dat is misschien wel een van de grootste afgoden van onze tijd.

Dit stelt ons voor een zware opdracht. Meer dan ooit zullen we onze kinderen weerbaar moeten maken tegen alle invloeden die op hen af komen.

Huidige positie
Op de scholen hebben we het druk met de verbetering van lesprogramma’s. Meer aandacht voor taalontwikkeling, betere observatie-instrumenten en ontwikkelingslijnen in de onderbouw en niet te vergeten ICT in de school. In allerlei besprekingen gaat het vaak over de resultaten en hoe we die bereiken of verbeteren. En nog een hele lijst van allemaal belangrijke dingen die in de school moeten gebeuren. Geen kwaad woord daarover. Maar hier ligt een enorme valkuil. We moeten onszelf de vraag stellen: Zijn we met de goede dingen bezig?

In de achterliggende jaren zijn er allerlei nieuwe methoden verschenen. Scholen willen onderwijs geven volgens de beste inzichten. Maar we vragen ons af: Waarom is er nog geen andere methode voor het –juist voor onze scholen fundamentele– godsdienstonderwijs? Veel scholen werken nog met Namen en Feiten, wij ook. Maar dat was dertig jaar geleden ook al zo. Hoeveel scholen zijn er die de bijbelkennis meten en de resultaten registreren in een soort leerlingvolgsysteem? Een vreemde gedachte misschien. Maar het roept de vraag op: Welke prioriteiten leggen wij eigenlijk?

Ook binnen het bestuur leefde de vraag of we op de juiste wijze bezig waren. Te vaak werden besluiten genomen op ad-hocbasis. Een overkoepelende visie die hieraan richting gaf, was onvoldoende aanwezig.

Investeren in identiteit
In het voorjaar hebben we daarom een bestuursvergadering gewijd aan een toekomstvisie. Waar willen we de komende vijf jaar naar toe met de Petrus Immensschool en de Herman Faukeliusschool in Middelburg? Heel bewust is toen niet gekozen voor ICT of ontwikkelingslijnen of iets dergelijks. Besloten werd te kiezen voor ”investeren in identiteit”. Als hoofdpunt kwam uit de brainstorm dat we structureel meer expliciete aandacht willen voor wat de Bijbel ergens over zegt en de wijze waarop Gods Woord dat doet. Kinderen moeten leren dat de Bijbel relevant is voor alle vakken en alle terreinen van het leven. Scholen moeten de kinderen de attitude bijbrengen om de Bijbel zo te hanteren. Ze moeten weerbaar gemaakt worden tegenover een antichristelijke maatschappij.

Hoe? Natuurlijk krijgt identiteit al aandacht. Op verschillende manieren: in de bijbelles; bij andere vakken, als het onderwerp zich daarvoor leent; aan de hand van de actualiteit.

Deze manieren zijn heel waardevol. Het overdragen van waarden en normen moet een geïntegreerd geheel zijn in onze lespraktijk. Die biedt vast en zeker heel veel aanknopingspunten voor het overdragen van normen en waarden.

Hier liggen wel enkele problemen: veel is leerkrachtafhankelijk en veel gebeurt ongestructureerd, ad hoc. De ene leerkracht doet bepaalde dingen wel en een andere leerkracht niet. De één ziet wel een mogelijkheid bij bepaalde lessen en een ander niet. De één neemt er wel tijd voor en de ander niet. Sommige dingen gebeuren misschien wel drie keer in de basisschoolperiode en andere dingen niet, doordat je van elkaar niet weet wat je doet.

Ook heeft niemand een overzicht van de onderwerpen die in de school aan bod komen. Dan kun je dus ook niet beoordelen of we het goed doen. Zo’n belangrijk onderwerp als identiteit mogen we niet aan het toeval overlaten.

Zelfreflectie
Daarom is hierover gesproken in een gezamenlijke startbijeenkomst van beide teams van scholen. Ook is een werkgroep ingesteld. Deze heeft drie speerpunten voor onze scholen geformuleerd, om concrete invulling te geven aan ”investeren in identiteit”.

In de eerste plaats is het belangrijk dat ieder voor zichzelf eens reflecteert of het overdragen van waarden en normen de hoogste prioriteit heeft. Niet in geschreven documenten, maar in het hoofd en in de lespraktijk. Wat is de eigen attitude? Zijn we gespitst op de vormende waarde van ons onderwijs in bijbelse zin? De eigen houding hierin zal bepalend zijn voor het lesgeven.

Verder moet in kaart worden gebracht welke zaken per leerjaar aan de orde moeten komen. De teamleden zullen ieder een lijst opstellen van onderwerpen die in de methode voorkomen en waarbij zij duidelijk bijbelse waarden en normen ter sprake brengen. Het gaat dan niet om drie zinnen die ergens aan besteed worden, maar om ruime aandacht ervoor. (Die drie zinnen zijn overigens ook heel waardevol.)

Vervolgens moeten worden vastgesteld welke onderwerpen niet aan de orde komen en van welke onderwerpen we vinden dat die wel aandacht verdienen. Voor die onderwerpen moet apart lesmateriaal ontwikkeld of aangeschaft worden.

Over vijf jaar hopen we een omschreven lijst te hebben met onderwerpen per leerjaar en per vak, waarbij concreet de bijbelse normering is aangegeven. Dit krijgt een plaats in de handleidingen.

De totale aandacht voor waarden en normen is dan toegenomen, waarbij kinderen leren verwoorden waarom iets positief of negatief wordt gewaardeerd, in het licht van de Bijbel.

Veiligheid
In de schoolgids van de Herman Faukeliusschool is als missie geformuleerd: De veilige Basis. Die is meer dan ooit nodig. We kunnen met elkaar wel vaststellen dat deze wereld erg onveilig is voor kinderen. In de media worden kinderen in een vroeg stadium betrokken bij ingewikkelde vragen van ouderen. Steeds meer wordt van hen een zelfstandige houding gevraagd, die hun draagkracht te boven gaat. Taboes op het terrein van geweld en seksualiteit zijn doorbroken. In de media en de reclame wordt van alles getoond. Laten gezin en school en ook de scholen onderling samenwerken om de kinderen een bijbels kader aan te reiken. Dat biedt échte veiligheid!

Werk aan de winkel. Laten reformatorische scholen het onderwijs richten op waar het écht om gaat.

n.a.v.De auteurs zijn respectievelijk voorzitter van de Vereniging tot het verstrekken van onderwijs op Gereformeerde Grondslag te Middelburg en directeur van de reformatorische Petrus Immensschool in Middelburg.