„Vaticaan plande actie tegen Hitler”
Het Vaticaan organiseerde in 1938 een wereldwijd gecoördineerde actie tegen het fascistische regime van Adolf Hitler. Op uitdrukkelijk verzoek van rooms-katholieke bisschoppen in Duitsland werd dat plan echter afgelast. De Duitse bisschoppen vreesden voor vergeldingsmaatregelen.
Dit concludeert historicus Karl-Joseph Hummel uit Bonn, die als een van de eerste wetenschappers toegang heeft gekregen tot het desbetreffende gedeelte van de Vaticaanse archieven. Hummel publiceert zijn bevindingen in het augustusnummer van G/Geschichte, een wetenschappelijk tijdschrift dat in Neurenberg wordt uitgegeven. Dat deelde de uitgever Augsburger Weltbildverlag maandag mee.
De pausen Pius XI en Pius XII zijn vaak bekritiseerd wegens hun weinig strijdbare opstelling jegens het nationaal-socialisme. Volgens Hummel heeft het Vaticaan in de jaren 1934 en 1935 jezuïeten documenten laten uitwerken waarin racisme, communisme, nationalisme en totalitaire regimes in gelijke mate scherp werden veroordeeld. Deze teksten zijn echter nooit gepubliceerd en zijn nu pas bekend geworden. De kritische houding van Pius XI jegens Hitler kwam volgens Hummel ook tot uiting in het feit dat de paus in mei 1938 demonstratief weigerde Hitler te ontvangen tijdens diens staatsbezoek aan Rome.
Het Vaticaan is tevens verweten dat het zich terughoudend opstelde jegens het fascisme omdat het hoopte op steun in de strijd tegen het bolsjewisme. Hummel zegt hiervoor geen bevestiging te hebben kunnen vinden. Er zijn volgens de historicus uit Bonn onvoldoende argumenten om te blijven veronderstellen dat de pausen Pius XI en Pius XII in hun houding ten aanzien van het nationaal-socialisme het compromis hebben gezocht. „Er is geen grond voor de gedachte dat het Vaticaan niet zou hebben geprotesteerd tegen de systematische jodenvervolging door nazi-Duitsland.”
Er is al jarenlang onder historici een strijd gaande over met name de persoon van Pius XII. Centrale vraag daarbij is: Hoe goed of hoe fout was de zogenoemde oorlogspaus? Deze strijd wordt de laatste tijd heftiger omdat het proces van zaligverklaring van Pius XII zijn einde nadert.
Aanvankelijk werd Pius XII beschouwd als een oorlogsheld. Maar dat imago veranderde radicaal toen de Duitse toneelschrijver Rolf Hochhuth in 1963 in een toneelstuk de voormalige paus ervan beschuldigde gezwegen te hebben over de holocaust. Voorstanders van Pius XII benadrukken dat de paus de tegenpool was van Hitler, zoals nu ook zou blijken uit het onderzoek van de historicus Hummel.
