De criminaliteit is in 2004 opnieuw gedaald, meldden verschillende krantenkoppen maandag en dinsdagmorgen. Nadat minister-president Balkenende bij de algemene beschouwingen in 2002 een brede discussie over waarden en normen lanceerde, daalde in 2003 voor het eerst sinds vele jaren de criminaliteit. Die daling betekende blijkbaar een trendbreuk, want ook in 2004 nam het aantal geregistreerde misdrijven met 4 procent af, meldde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).Toen premier Balkenende zijn offensief voor de herleving van waarden als eerlijkheid, rechtvaardigheid en gezag in de samenleving lanceerde, ontmoette hij veel kritiek en zelfs spot: ”maden- en wormendebat”. Maar plukt hij nu toch de vruchten ervan?

Die conclusie is wat te voorbarig. Wanneer de toename van het aantal ooievaars gelijke tred houdt met een stijgend geboortecijfer, zegt dat weinig tot niets over het verband tussen die twee waarnemingen.

Zo is het ook met de criminaliteitscijfers. Binnen de toptien van misdrijven neemt diefstal uit auto’s met bijna 20 procent van alle misdrijven de eerste plek in, met fietsendiefstal op een goede tweede plek. Waarschijnlijk zijn de steeds betere beveiliging van auto’s en de manier van inbouwen van elektronica daarin, de reden voor een forse afname in deze categorie. Die verklaart ruim een kwart van de totale daling aan criminaliteit.

Feitelijk is er sprake van een verschuiving van criminaliteit: het aantal diefstallen en inbraken daalt wel, maar daar staat tegenover dat er steeds vaker sprake is van geweldsmisdrijven: vernieling, mishandeling of bedreiging. In plaats van koevoet of accuboormachine heeft de crimineel anno 2004 vaker een vlindermes of een boksbeugel op zak.

Bij nader inzien moet de conclusie dus zijn dat het debat over waarden en normen in de praktijk helaas nog niet heeft opgeleverd wat het beoogde. Per saldo is er sprake van meer verruwing, moedwillige beschadigingen van auto’s of gebouwen, meer diefstallen waarbij geweld te pas komt, lichamelijk letsel en verkrachtingen. Dat is geen opwekkend beeld. En zelfs als er nu over het geheel genomen een daling optreedt, blijven het niveau van 1,3 miljoen misdrijven per jaar en het feit dat een kwart van de Nederlandse bevolking daar slachtoffer van wordt, onaanvaardbaar hoog.

Als een discussie over waarden en normen niet helpt, wat is dan de oplossing? Moet die alleen gezocht worden in de hoek van de preventie? Blauw op straat, camera’s, afschrikking van potentiële daders doordat steeds meer geweldsmisdrijven -gelukkig- opgehelderd worden?

Er is een meer fundamentele discussie nodig dan het debat dat tot nu toe is gevoerd. Het initiatief van Balkenende verdient uiteraard waardering, maar de morele crisis waarin onze samenleving verkeert heeft zulke diepe wortels, dat die met symptoombestrijding niet aan te pakken is. Er is een herwaardering nodig van bijbelse noties over de taak van de overheid, de aangeboren slechtheid van de mens, maar ook over de preventieve werking van het herstel van die zondige aard. Zo’n boodschap zal meer spot ontmoeten dan het eerdere debat, maar heeft toch betere papieren.