”De passie van Artemisia”
Auteur: Susan Vreeland
Uitgeverij: Bzztôh, Den Haag, 2002
ISBN 90 5501 932 1
Pagina’s: 288
Prijs: € 18,-. Het zal toch wel niet alleen liggen aan het feit dat ik zelf een vrouw ben, maar ik lees graag portretten van vrouwenlevens. En daar zijn er nogal wat van. ”Anna, Hanna en Johanna”, ”Een volmaakt gebroken hart”, ”Gestolen gezicht”, ”Paradiso”, ”Onbeschaamd”, ”Ontsluierd” enz. enz. En toch verschijnt er weer een nieuw: Susan Vreelands ”De passie van Artemisia”.

In haar vorige, succesvolle historische roman nam Susan Vreeland een schilderij van Vermeer als onderwerp. Ook nu blijft ze in het historisch-fictieve genre; ze beschrijft in deze roman het leven van de barokkunstenares Artemisia Gentileschi, die in Rome geboren werd en leefde van 1592 tot 1652. Het was een tijd waarin het niet gangbaar was dat een vrouw historische en religieuze portretten en taferelen schilderde en waarin het absoluut ongehoord was dat ze zich dan ook nog eens liet inschrijven aan de kunstacademie, een mannenwereld bij uitstek. Gentileschi moet van het hardnekkige en volhardende soort zijn geweest om tegen de stroom in te blijven roeien, want er zijn in ieder geval 34 schilderijen van haar bewaard gebleven.

Susan Vreeland houdt zich vrij nauwkeurig aan de biografische gegevens van haar hoofdpersoon, al is enige fictieve opvulling natuurlijk onvermijdelijk. Is deze roman een welkome aanvulling in de rij van vrouwenportretten of niet?

Artemisia Gentileschi is haar moeder al vroeg verloren en wordt opgevoed door haar schilderende vader. Als ze door een collega van haar vader verkracht wordt, belandt ze in een langdurige, vernederende rechtszaak. Als dan door toedoen van haar vader vrijspraak volgt voor de verkrachter, is haar leven in Rome onhoudbaar geworden. Ze sluit een verstandshuwelijk met de schilder Pietro Antonio di Vincenzo Stiatessi uit Florence. Aanvankelijk is ze gelukkig met hem. Als ze merkt dat ze in verwachting is, maakt ze haast met een langgekoesterde wens: ze pakt haar schilderijen in en verzoekt toelating tot de kunstacademie. Er is verbazing over haar vakbekwaamheid, maar angst voor haar originele aanpak en vanwege het feit dat ze vrouw is. Toch krijgt ze een opdrachtgever, die mede voor haar toelating zorgt. Dit heeft wel een verwijdering tot Pietro en hun kind tot gevolg, waar ze zielsveel van houdt.

Intussen werkt Artemisia aan een portret van Judith die Holofernes onthoofdt (in het apocriefe bijbelboek staat het verhaal van de vrouw Judith die een Assyrische overwinning voorkomt door de legeraanvoerder Holofernes te onthoofden). Ze schildert een krachtige vrouw met een sterke gezichtsuitdrukking en een weerloze man. Haar stijl zorgt voor opschudding.

Inzicht in de ware aard van haar man én een nieuwe opdrachtgever in Genua zorgen ervoor dat ze met haar dochter verhuist. Een goede en productieve periode volgt, terwijl eenzaamheid en strijd haar niet loslaten.

Talloze contacten in het leven van Artemisia passeren de revue. Het contact met nonnen in het klooster (ze is er een tijd opgevoed na de dood van haar moeder) is heel mooi beschreven. Ook dat met Galilei, de bekende hofwiskundige, is boeiend. Je ziet de weerstand tegen zijn vernieuwende meningen in de tijd geplaatst. Galilei en Artemisia herkennen elkaar. „Zij (Artemisia) heeft een geest die openstaat voor de wereld van het oog, niet belemmerd door het dictaat van het geautoriseerde geloof”, zegt Galilei over Artemisia. Een goed citaat, dat meteen de sfeer van het boek én het leven van Artemisia weergeeft. Er passeren nogal wat relaties in deze roman: naast de eerdergenoemde natuurlijk ook die met haar vader, haar dochter en haar man. Het is boeiend om die draadjes allemaal goed uitgewerkt te volgen.

Ik heb de roman ”De passie van Artemisia” met interesse uitgelezen. Het is knap hoe de schrijfster Artemisia in de context van haar tijd neerzet. De lezer krijgt een goed idee van de tijd waarin ze leefde, maar ik vond het vooral boeiend om de gedachtewereld en gevoelens van de kunstenares te volgen. Vooral de vraag: „Hoe koppig moet je zijn om tegen de stroom in te blijven roeien om koste wat kost je roeping te blijven volgen?” staat centraal in deze roman.

De manier waarop de schrijfster die vraag uitwerkt, is de kracht van het boek. Want aan zo’n wijze van leven hangt wel een prijskaartje. Susan Vreeland heeft heel goed beschreven hoe Artemisia die prijs betaalt. Ik ben benieuwd naar haar volgende roman.