Vier jaar geleden was Balkenende onmiskenbaar de grote vondst van het CDA. Na het mislukte leiderschap van Heerma en De Hoop Scheffer had men nu iemand gevonden die de partij en haar (potentiële) kiezers wist te inspireren. Bij de verkiezingen van 2002, die voor de paarse coalitie zo dramatisch verliepen, wist het CDA niet minder dan veertien zetels te winnen.Het eerste kabinet-Balkenende werd wel geen succes, maar het CDA was terug in het centrum van de macht. En dat met een premier die zich niet schaamde voor zijn religieuze identiteit. Weliswaar was dat een modern gereformeerde identiteit, maar voor veel kiezers uit de achterban van de pas gevormde ChristenUnie was dat geen verhindering om naar het CDA over te stappen. Balkenende startte zelfs een debat over waarden en normen.

Inmiddels is het kabinet-Balkenende II over de helft van zijn regeerperiode heen. De kamerverkiezingen van 2007 werpen hun schaduwen vooruit. In de opiniepeilingen staat het CDA continu laag. De verkiezingswinst van 2002, die men in 2003 wist te behouden, is helemaal verloren gegaan.

Het kabinet is impopulair en dat geldt zeker ook voor de premier. Voor veel kiezers was het feit dat Balkenende zich zo voor de Europese grondwet inzette juist een reden om ertegen te stemmen.

Zaterdag sprak burgemeester Leers van Maastricht openlijk zijn twijfels uit over de geschiktheid van Balkenende als CDA-lijsttrekker bij de volgende verkiezingen. Terwijl de bevolking snakt naar leiderschap en visionaire politici, zou Balkenende veel te technocratisch optreden.

„Het is verschrikkelijk, want ik vind hem een goeie vent”, zo voegde hij er in zijn interview in de Volkskrant aan toe, maar het is wel de vraag wat daarvan gemeend is. Met dit interview haalt Leers natuurlijk wel zijn eigen partijleider onderuit. Iemand die in eigen kring omstreden is, kan moeilijk geloofwaardig en wervend naar buiten optreden.

Binnen het CDA werd de opstelling van Leers alom gekritiseerd. Maar het feit alleen al dat de positie van Balkenende ter discussie staat, pakt negatief voor hem uit.

Bij zijn aantreden als CDA-leider in het najaar van 2001 gold Balkenende als jong en onbedorven. Hij wist toen te profiteren van de brede afkeer tegen de achterkamertjespolitiek van de oude politici. Inmiddels heeft hij die aantrekkingskracht geheel verloren.

De financiële en economische situatie laat niet toe dat zijn kabinet de kiezer veel leuke dingen kan toewerpen. En het is de vraag of dat voor 2007 zal veranderen. De lang gebagatelliseerde risico’s en spanningen als gevolg van het multiculturele karakter van de Nederlandse samenleving kan het kabinet ook niet op korte termijn wegnemen.

Maar het wisselen van fractievoorzitter is eenvoudiger dan het laten vallen van de eigen premier als lijstaanvoerder. Voor de VVD ligt de keuze tussen fractievoorzitter Van Aartsen en vice-premier Zalm als lijstaanvoerder in principe open. Het CDA zit toch eigenlijk wel aan Balkenende vast, ook al stevent men daarmee op een verkiezingsnederlaag af. Maar de vraag is of een ander de ongedachte winst van 2002 zou weten vast te houden.