Bij de gekozen formateur kan zich namelijk een niet te onderschatten uitvoeringsprobleem voordoen: de ”formatieblokkade”. Dit probleem doet zich bijvoorbeeld voor wanneer de kiezer Wouter Bos als formateur aanwijst, terwijl de PvdA geen andere partijen bereid vindt een coalitie te vormen. Dan is er wellicht een CDA/VVD-kabinet mogelijk, terwijl de kiezer heeft bepaald dat Bos een kabinet moet vormen. In Nederland is het haast ondenkbaar dat de formateur er in zo’n geval in slaagt een kabinet tot stand te brengen.

Wat moet er nu in zo’n geval gebeuren? Voor deze situatie zijn meerdere ogenschijnlijke oplossingen geopperd.

Kiezersmoeheid
De formatieblokkade zou voorkomen kunnen worden door het voor de verkiezingen nomineren van een kandidaat-formateur door combinaties van partijen. Echter, het kan in het Nederlandse systeem gevaarlijk zijn als partijen voor de verkiezingen hun voorkeur uitspreken voor een bepaalde samenwerking. Het is mogelijk dat zij voor het vormen van een coalitie na de verkiezingen aangewezen zijn op andere partijen dan die waarvoor zij voor de verkiezingen hun voorkeur uitspraken. De onderhandelingen kunnen dan ernstig worden bemoeilijkt.

Er bestaan ook schijnbare oplossingen voor het geval waarin de formatieblokkade zich daadwerkelijk voordoet. Men zou ten eerste kunnen terugvallen op de thans gebruikelijke manier. Dit brengt evenwel de vraag met zich mee waarom er dan überhaupt formateursverkiezingen zijn gehouden.

Diezelfde vraag rijst bij de tweede optie: de voordracht van de formateur door de Tweede Kamer. Een ander punt is of de Tweede Kamer dit voor elkaar krijgt. In 1971 is het al eens geprobeerd, maar de Tweede Kamer kwam er niet uit en moest met hangende pootjes terug naar de Koningin.

Een derde geopperde mogelijkheid is het opnieuw houden van verkiezingen. Dit is echter ook niet zonder vraagtekens. Men moet maar hopen dat de burgers niet opnieuw kiezen voor dezelfde formateur en hetzelfde parlement. Dit is een hachelijke zaak, die in theorie eindeloos kan voortduren. Het risico op kiezersmoeheid is daarmee groot.

Niet werkbaar
Daarnaast zijn er nog de wijzigingen die de gekozen formateur zal aanbrengen in het huidige formatieproces. Met een gekozen formateur zal de rol van de Koningin bij het formatieproces aanzienlijk afnemen en voor de functie van de informateur zal geen plaats meer zijn. Daarmee zal geen enkele betrokkene bij het formatieproces meer onpartijdig zijn. Het gevolg is een groter risico op de formatieblokkade.

Het zal duidelijk zijn dat de gekozen formateur voorlopig niet werkbaar is. Het is daarom overigens onbegrijpelijk dat het VVD-congres in mei nog een stap verder ging door de keuze te maken voor de gekozen premier. Zolang er coalitieregeringen zullen zijn, is het simpelweg niet raadzaam de gekozen formateur in te voeren.

De auteur is student politicologie aan de Universiteit Leiden.