Bladeren in de ”Atlas of European Values” is aanstekelijk. De bijna 200 gekleurde kaarten en grafieken nodigen uit tot vergelijken. Hoe denken Denen? Trouwen Turken? Wat beleven Bulgaren?

Premier Balkenende kreeg vanmorgen het eerste exemplaar aangeboden. Hij was het die vorig jaar tijdens het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie aandacht vroeg voor normen en waarden en het thema op de agenda zette.

In het voorwoord bij de atlas schrijft Balkenende dat openheid een kenmerk is voor Europa. „Nieuwe ideeën zijn welkom. Daarom moeten we geen hekken rond onze Europese identiteit optrekken.”

De opstellers van de atlas gaan uit van een Groot-Europa. Dus niet alleen de 25 landen die lid zijn van de Europese Unie (met 435 miljoen inwoners) maar ook bijvoorbeeld Rusland, Oekraïne, IJsland, Noorwegen, Bosnië en Servië vallen onder Europa. In totaal 43 landen. „In feite kunnen meer dan 800 miljoen mensen zich Europeaan noemen.”

De atlas komt op een actueel moment. Na het debacle van de Europese Grondwet lijkt Europa verder weg dan ooit. Bijna niemand van de 800 miljoen inwoners voelt zich Europeaan.

De culturen en maatschappijen van de Europese landen zijn volgens de opstellers alle beïnvloed door het Romeinse Rijk, het christendom, de Verlichting en twee Wereldoorlogen. „Toch heeft de gemeenschappelijke geschiedenis niet geleid tot één Europese cultuur. Het belang van God, de waarde van vrije tijd of de betekenis van kinderen verschillen enorm.”

De ”Atlas of European Values” brengt de verschillen in Europa in kaart. Letterlijk. In één oogopslag is duidelijk hoe mensen in de verschillende landen denken over bijvoorbeeld kinderen, werk en inkomen. De resultaten zijn afkomstig van de European Value Study, een breed onderzoek naar waarden onder aanvoering van de Universiteit van Tilburg.

Het huwelijk houdt fier stand binnen Europa. Man-vrouw-kind(eren) is de populairste samenlevingsvorm. Zo vindt 90 procent van de inwoners van Letland dat mannen en vrouwen kinderen nodig hebben om hun levens te vervullen. Minder dan 8 procent van de Nederlanders is het met die stelling eens.

De stelling dat huisvrouwzijn net zo veel voldoening geeft als betaald werk vindt vooral weerklank in Finland en Turkije. Duitsers moeten hier niet veel van hebben. Van de Italianen vindt 70 procent dat kleine kinderen lijden onder het buitenshuis werken van de moeder.

Europeanen willen hun kinderen graag verantwoordelijkheid, goede manieren, tolerantie en respect bijbrengen. Dat scoort beter dan geloof en gehoorzaamheid.

Werk staat in Albanië bovenaan: 82 procent van de bevolking vindt de dagelijkse arbeid heel belangrijk. Dat percentage neemt af richting het westen van Europa. Van de Denen hecht slechts 39 procent waarde aan werk. Van alle Europeanen is 63 procent het eens met de stelling dat mensen die niet werken lui worden.

Als het op cijfers geven aankomt, waarderen de Fransen hun werk met een 7. Het meest tevreden zijn de Maltezen, met een 8,4. Alleen Wit-Rusland en Oekraïne scoren een onvoldoende.

Eenderde van alle Europeanen komt nooit in een kerk. Ook eenderde doet regelmatig aan godsdienst en 40 procent ziet alleen bij speciale gelegenheden de kerk vanbinnen.

Polen en Maltezen gaan bijna iedere week naar de kerk. Samen met de Turken vinden ze God belangrijk. Het geloof „in een hogere macht of spiritualiteit” is populair In Tsjechië, Nederland en Zweden. „De Europese kerken raken leeg”, verklaart prof. dr. Theo Schepens van de Universiteit van Tilburg. „Er is een groeiende markt voor nieuwe religieuze gedachten, instituties en teksten.”

Qua politiek is Spanje is het meest links georiënteerde land in Europa; Tsjechië het meest rechts. In Luxemburg ziet 45 procent een sterke leider die regeert zonder parlement en verkiezingen wel zitten; in Nederland is dit percentage 27 procent.

Zweden, Denemarken en Nederland blijken de meest moderne landen: Zij scoren hoog als het gaat om persoonlijke vrijheid, tolerantie en emancipatie. Ook in vergelijking met landen buiten Europa blijkt Nederland in de voorhoede te zitten van sociale vernieuwing. Homoseksualiteit is het meest geaccepteerd in Nederland; Hongarije en Azerbeidzjan staan het meest afwijzend tegenover homo’s.

Mede n.a.v. ”Atlas of European Values”, door Loek Halman, Ruud Luijkx en Marga van Zundert van de Universiteit van Tilburg; uitg. Brill, Leiden, 2005; ISBN: 90 04 14460 9; 140 blz.; € 136,75. Voor een selectie van tekst, kaarten en grafieken zie www.atlasofeuropeanvalues.com.