Balkenende kreeg het christelijk-sociaal denken, thuis in het Zeeuwse Kapelle, met de paplepel ingegoten. Toch was de keuze voor het CDA geen automatische, zegt hij zelf. „Op de middelbare school, het Christelijk Lyceum voor Zeeland in Goes, kreeg ik belangstelling voor de politiek. Destijds, begin jaren zeventig, waren er felle debatten tussen PvdA en VVD. Een tijd van polarisatie, met discussies met een hoge amusementswaarde.

In 1974 ging ik studeren aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, waar ik actief raakte in de studentenpolitiek. In die tijd sloot ik me ook aan bij het CDA. Dat was overigens geen automatisme omdat het van huis uit zo hoorde of zo. Ik ben echt bij mezelf nagegaan in welke traditie ik wilde staan. Het CDA was destijds bezig met een zoektocht naar vernieuwing. Het Wetenschappelijk Instituut, waar ik later ging werken, was toen al bezig met een herbronning van de partij, een herontdekking van de soevereiniteit in eigen kring van de protestanten en het subsidiariteitsbeginsel van de katholieken. Dat sprak me geweldig aan. Ik ben overigens rechtstreeks lid geworden van het CDA, niet van de ARP, zoals velen denken.”

Jan Peter studeerde aan de VU geschiedenis (1974-1980) en rechten (1979-1982). Hij werd in 1984 stafmedewerker bij het Wetenschappelijk Instituut van het CDA. „Een drukke en boeiende tijd. Eerst studeren en promoveren. Later aan het werk bij de universiteit en het Wetenschappelijk Instituut en tegelijkertijd raadslid in Amstelveen. In de avonduren en de weekeinden naar partijbijeenkomsten, lezingen geven en artikelen schrijven. Daar kwam later een bijzonder hoogleraarschap christelijk-sociaal denken aan de Vrije Universiteit bij. Wat dat betreft prijs ik me gelukkig, aan carrièreplanning heb ik nooit hoeven doen. Ik heb altijd dingen kunnen doen die ik enorm interessant vond en waar ik mijn creativiteit goed in kwijt kon.”

Balkenende heeft talloze wetenschappelijke publicaties op zijn naam staan, onder meer over de twee politieke hoofdstromingen in Nederland, die zijns inziens alleen zullen overleven: een liberaal-individualistische en een meer op de gemeenschapszin gerichte stroming.

Bij het Wetenschappelijk Instituut heeft JP (zoals hij door CDA’ers haast liefkozend wordt genoemd) zijn vrouw ontmoet, Bianca, die indertijd medewerkster was bij de kamerfractie. Bianca is momenteel universitair docente sociaal recht. Jan Peter en Bianca hebben samen een dochtertje, Amelie.

De ster van professor meester doctor Balkenende rees snel. Na zestien jaar gemeentepolitiek in Amstelveen kwam Balkenende in 1998 in de Tweede Kamer. Hij ontpopte zich als de gerespecteerde financieel woordvoerder van de CDA-fractie. Begin vorig jaar volgde daarvoor de waardering: Balkenende werd verkozen tot tweede man na fractieleider Jaap de Hoop Scheffer.

Toch verbleef hij lange tijd buiten de schijnwerpers. Dat veranderde plotseling toen eind september de machtsstrijd in de partijtop van het CDA tot een climax leidde. Partijvoorzitter Van Rij en politiek leider De Hoop Scheffer waren het oneens over de koers van de partij. De ruzie leidde uiteindelijk tot een grote crisis waarna De Hoop Scheffer, Van Rij en het dagelijks bestuur van de partij aftraden.

Omdat de regionale CDA-partijbestuurders vervolgens hun vertrouwen uitspraken in Balkenende, werd hij tot zijn eigen verbazing tot fractievoorzitter én lijsttrekker voor de verkiezingen van mei gekozen.

In die rol deed hij het beter dan zelfs zijn grootste fans gedroomd zullen hebben. Met zijn politieke stijl -recht door zee en zonder kapsones- wist Balkenende snel het vertrouwen van veel kiezers te winnen. Binnen enkele maanden veranderde het CDA onder zijn leiding van een wat vastgelopen oppositiepartij in een aantrekkelijk alternatief voor paars.

Aanvankelijk won het CDA slechts enkele zetels in de peilingen, maar na de moord op Pim Fortuyn ging het snel. Veel kiezers zagen geen heil meer in de LPF zonder de naamgever van deze partij en staken over naar de christen-democraten.

Het CDA boekte daardoor woensdag een monsteroverwinning en werd veruit de grootste partij. Het premierschap kan Balkenende nauwelijks nog ontgaan.