„Er is een periode nodig van bezinning, debat en uitleg”, verklaarde de Luxemburgse premier Juncker na een uitvoerig overleg met zijn collega’s. Hij fungeert momenteel als voorzitter van de Unie. De regeringsaanvoerders bespraken de situatie die is ontstaan door het Franse en het Nederlandse nee. Het ligt in hun bedoeling over ongeveer een jaar de balans op te maken. Dit betekent dat pas dan een officiële beslissing valt over hoe het verder zal gaan met de inhoud van en de procedure rond het nieuwe verdrag.

Het document kan in ieder geval niet, zo bevestigde Juncker, op de aanvankelijk vastgestelde datum van 1 november 2006 in werking treden. De juridische spelregels laten invoering slechts toe als elk van de betrokken landen er zijn goedkeuring aan hecht. Tot nu toe deden er dat 10 van de 25.

Zeven lidstaten waren voornemens op afzienbare termijn een volksraadpleging te organiseren. Groot-Brittannië heeft inmiddels de stembusgang op de lange baan geschoven. Denemarken en Ierland kondigden donderdagavond eenzelfde stap aan. Luxemburg is nu, op 10 juli en als daar een beslissing tot uitstel uitblijft, als eerstvolgende aan de beurt om het oordeel van de kiezers te vragen. Premier Balkenende herhaalde dat er in Nederland geen sprake zal zijn van een herkansing, in de zin van een tweede referendum.

Volgens Juncker komen er geen heronderhandelingen. Voorzitter Barroso van de Europese Commissie constateerde: „De grondwet is niet afgeschreven. Ik kan ook geen beter alternatief ervoor bedenken.” Toch lijkt het erop dat de beoogde constitutie in de huidige opzet geleidelijk aan in de prullenbak verdwijnt, maar dat sommige politici er niet aan toe zijn dat openlijk te erkennen. Zij pogen met de uitgestippelde koers tijd te winnen, concludeert menigeen.

Balkenende drong aan op „een nationaal en internationaal debat.” „De zorgen leven ook elders. Een brede reflexie is wenselijk. We moeten antwoorden vinden op de gevoelens onder de burgers”, aldus de Haagse kabinetschef. Hij en zijn ambtgenoten verschaffen tot dusver geen helderheid over de wijze waarop de discussie en de gedachtevorming zullen plaatsvinden.

President Chirac riep op tot een speciale top van de regeringsleiders over de toekomst van de Unie. Hij suggereerde tevens voorlopig een rem te zetten op de verdere uitbreiding, omdat Europa daar, als de grondwet het niet haalt, qua interne bestuurlijke mogelijkheden onvoldoende voor is toegerust. Voor deze laatste overweging vond hij in eerste instantie weinig steun. Juncker zei later dat de aangegane verplichtingen op dit terrein, zoals de toezegging om in oktober het toetredingsoverleg met Turkije te starten, zullen worden nageleefd.

Balkenende van zijn kant bepleit diepgaand beraad over vooral de taakverdeling tussen de EU en de afzonderlijke lidstaten. Evenals Chirac gaf hij bij de aanvang van de top een analyse van de argumenten onder het electoraat die zorgden voor het negatieve resultaat van het referendum. Hij wees daarbij op de snelle expansie van de Unie, de hoogte van de financiële bijdrage aan Brussel en het vermeende verlies van soevereiniteit en identiteit.

Vrijdagmorgen zijn de politieke leiders begonnen aan de zware onderhandelingen over de meerjarenbegroting van de EU. De vooruitzichten wat betreft de afloop waren onverminderd somber. De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Straw, dreigde donderdag opnieuw met een veto als er getornd wordt aan de korting van het Verenigd Koninkrijk op de afdracht aan de gemeenschappelijke kas. Ook bevriezing van die zogeheten rebate noemde hij onaanvaardbaar.

Nederland heeft eveneens problemen met de omvang van de contributie. Een compromisvoorstel van Luxemburg om gedurende de periode 2007 tot en met 2013 een jaarlijkse reductie toe te kennen van 460 miljoen euro, acht Balkenende „echt niet toereikend.” „Hier kunnen we niet mee uit de voeten”, liet hij weten.