De Italiaanse kiezers gaan zondag en maandag beslissen of de strenge wet op de bio-ethiek tot het verleden gaat behoren. De wet, die vijftien maanden geleden in werking trad, wordt punt voor punt door de bevolking beoordeeld. Het referendum bestaat uit vier vragen. De stemgerechtigde krijgt dan ook vier biljetten in vier verschillende kleuren uitgereikt in het kieskantoor. Hij moet zich op het eerste biljet uitspreken over het totaalverbod op experimenten met menselijke embryo’s en daarmee op onderzoek naar embryonale stamcellen. Ook het bevriezen van embryo’s is nu niet toegestaan. Op het tweede referendumbiljet wordt de kiezer gevraagd of hij het ermee eens is dat kunstmatige inseminatie alleen is toegestaan bij echtparen, en of het juist is dat dan niet meer dan drie eicellen mogen worden bevrucht en dat alle drie tegelijkertijd moeten worden teruggepland in de baarmoeder. Hierbij mag vooraf geen onderzoek worden gedaan naar genetische afwijkingen. De derde kwestie betreft het wetsartikel waarin de rechten van de embryo worden beschermd. Het vierde referendumbiljet gaat over het huidige verbod op kunstmatige inseminatie, waarbij het materiaal van derden afkomstig is, zodat onder andere het toevlucht nemen tot een spermabank strafbaar is. De kiezers kunnen ja of nee aankruisen. Bij een ja wordt het desbetreffende deel van de wet afgeschaft. Bij vier keer ja de gehele wet.

Wie de openbare ruimtes en de media in Italië dezer dagen bekijkt, vermoedt dat het referendum een gelopen race is en dat het een grote meerderheid van ja-stemmers zal krijgen. La Repubblica, de op een na grootste krant, houdt zich al weken met het onderwerp bezig, en stuurt in feite haar lezers richting vier keer ja. Veel bekende Italianen zijn voor verandering.

De Italiaanse editie van het liberale Vanity Fair kwam donderdag uit met een omslag van drie zeer bekende vrouwen (en moeders) uit de showbizz die hun ja uitschreeuwen. De advertentie voor dit tijdschrift verscheen in bijna alle dagbladen. Een lange lijst van wetenschappers, onder wie twee Italiaanse Nobelprijswinnaars, ondersteunt het referendum. De centrumlinkse politieke partijen roepen hun kiezers op verkiezingsborden op om „vier keer ja” te stemmen. Politici van de centrumrechtse partijen zijn verdeeld. De regeringspartij Forza Italia is verdeeld tussen 50 procent voor- en 50 procent tegenstanders. De rechtse coalitiepartij Alleanza Nazionale is tegen aanpassing van de wet, met grote uitzondering van nota bene partijleider Gianfranco Fini, hetgeen tot grote onrust heeft gezorgd in deze partij. Ook de centrumlinkse katholieke partij Margherita is verdeeld. Hier is ook de helft voor en de helft tegen. En ook hier heeft partijleider Francesco Rutelli de wenkbrauwen doen fronsen door zijn steun niet te geven aan de referendisten.

De voorstanders klagen erover dat door de wet Italië een achterstand oplopen in stamcelonderzoek. „We zijn als de Venetianen in de zeventiende eeuw die weigerden galjoenschepen te bouwen, zoals de Noord-Europeanen, maar vertrouwden op de oude galeien, die maar half zo snel waren,” schreef de gezaghebbende commentator Sergio Romano in Corriere della Sera. Anderen vinden dat de wet zorgt voor een tweedeling in rijk en arm. Wie het zich veroorloven kan, gaat voor kunstmatige inseminatie (KI) naar het buitenland. Volgens La Repubblica is het KI-toerisme naar Spanje en Oost-Europa het afgelopen jaar verdrievoudigd.

Toch is het referendum geen gelopen race. Maar meer een offensief tegen de verklaring van Camillo Ruini, hoofd van de Italiaanse Bisschoppenconferentie, afgelopen maart waarin hij de Italianen opriep zich te onthouden van stemming. De Italiaanse kardinaal riep overduidelijk niet op om nee te stemmen. De strategie hierachter is dat er meer ja-stemmers dan nee-stemmers op referenda afkomen. Maar door wel op te komen zouden nee-stemmers ervoor kunnen zorgen dat het quorum van 50 procent worden gehaald. Ze zouden er dan ongewild voor zorgen dat de bestaande wetgeving wordt afgeschaft. In navolging van Ruini roepen ook anderen op tot onthouding, zoals Rutelli. Hetzelfde geldt voor de voorzitters van beide kamers van het parlement. Paus Benedictus XVI heeft zich ook uitgesproken, zonder expliciet naar het Italiaanse referendum te verwijzen, door woensdag te zeggen dat men zich moet onthouden van wat ingaat tegen Gods geboden.

Dat de Rooms-Katholieke Kerk en sommige politici kiezers oproepen zich te onthouden van stemming heeft gezorgd voor boze reacties. Zo heeft de excentrieke gynaecoloog Severino Antinori, bekend vanwege zijn KI-behandeling van een 60-plusser die daardoor moeder werd, een aanklacht tegen Ruini ingediend op grond van een vijftig jaar oud wetsartikel waarin het parlementariërs en publieke figuren verboden is de bevolking af te houden van stemmen. Maar de cultuur van een negatief stemadvies heeft oude papieren. Nog twee jaar terug gaf de voormalige communistische partij hetzelfde advies mee aan haar leden bij een referendum rond een arbeidswet.

Of het quorum wordt gehaald is twijfelachtig. Sinds 1995 werden in Italië bijna twintig referenda gehouden, zonder dat er maar één voldeed aan het quorum van 50 procent.