De Amerikaanse regering riep Peking op openheid van zaken te geven over wat er is gebeurd met de duizenden Chinezen die destijds zijn opgepakt, verdwenen of omgekomen. Woordvoerder Sean McCormack van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken sprak van „wrede en tragische gebeurtenissen” en zei dat nog altijd zo’n 250 Chinezen gevangenzitten wegens aan Tiananmen gerelateerde activiteiten. „Wij roepen de Chinese regering op om volledige rekenschap af te leggen over de duizenden die zijn omgekomen, vastgezet of verdwenen en om degenen die ten onrechte in de gevangenis zijn gezet, vrij te laten”, aldus McCormack.

De Amerikaanse minister van Defensie, Donald Rumsfeld, riep op tot veranderingen in het Chinese politieke systeem. „Economisch succes is afhankelijk van steeds vrijer opererende economische systemen. Die ontwikkeling zet het politieke systeem onder druk als dat minder vrij is. China zal voor dat probleem een oplossing moeten vinden”, aldus Rumsfeld.

De minister voegde daaraan toe dat zijn pleidooi voor meer vrijheid in China zeker niet moet worden gezien als een poging om het land te destabiliseren.

Veel inwoners van Hongkong voelen zich emotioneel sterk betrokken bij het drama van Tiananmen, omdat de toenmalige Britse kroonkolonie acht jaar daarna zelf onder Chinees gezag kwam. In Hongkong gelden nog altijd enkele van de democratische vrijheden waar de studenten op het Tiananmenplein destijds voor demonstreerden.

Donald Tsang, die een grote kans maakt te worden gekozen als nieuwe bestuurder van Hongkong, maande de bevolking echter de kwestie rationeel te benaderen. Hij zei dat China sinds 1989 grote economische en sociale vooruitgang heeft geboekt.

In Peking golden zaterdag rond het Tiananmenplein strenge veiligheidsmaatregelen, zoals ieder jaar rond 4 juni. Er was geen enkel teken van herdenking van het bloedige drama.

Dit jaar ligt de zaak voor de Chinese leiders extra gevoelig, omdat in januari Zhao Ziyang is overleden, de Chinese partijleider die destijds de zijde van de studenten koos, maar vervolgens door de partijleiding op een zijspoor werd gezet.

Opmerkelijk was wel dat een oude vriend van Zhao Ziyang, Li Pu, ervoor pleitte dat de Chinese leiders de democratiseringsbeweging zouden erkennen. Li, een voormalig topfunctionaris van het Chinese persbureau Xinhua, zei dat de studenten grote fouten hebben begaan. „Maar het militaire ingrijpen van de regering was nog erger. Het was buitengewoon ernstig om troepen in te zetten tegen gewone burgers”, aldus Li in een interview met een radiostation in Hongkong. „De geschiedenis zal Zhao Ziyang recht doen. Over een paar jaar moet de betekenis van 4 juni worden erkend.”

In de Australische stad Sydney heeft de overgelopen Chinese diplomaat Chen Yonglin zaterdag zijn onderduikadres verlaten om een uitgebreide toespraak te houden tijdens een demonstratie ter herdenking van het bloedbad. Hij zei dat hij zich zeer onveilig voelt en noemde allerlei voorbeelden van ontvoeringen, levenslange gevangenisstraf en executies van politieke dissidenten door de Chinese regering.

Chen (37) was consul voor politieke aangelegenheden op het Chinese consulaat in Sydney. Hij verliet vorige week het Chinese consulaat, en was sindsdien ondergedoken met zijn vrouw en 6-jarige dochter. Hij heeft verklaard dat hij is overgelopen omdat de Chinese regering de afgelopen zestien jaar geen politieke hervormingen heeft doorgevoerd, en de mensenrechten niet erkent.