Vyssotskaia houdt de situatie van christenen in Rusland en andere voormalige Sovjetrepublieken nauwlettend in de gaten. Onlangs uitte ze tegenover de Noorse nieuwsdienst Forum 18 haar zorgen. „De toekomst van de protestantse kerken in Rusland is afhankelijk van de opstelling van de Russisch-Orthodoxe Kerk. Wanneer zij haar nauwe samenwerking met de Russische overheid voortzet, zal dat ten koste gaan van andere religieuze minderheden in Rusland.”

De speciale band tussen de Russische regering en de Russisch-Orthodoxe Kerk dateert uit de tiende eeuw. De toenmalige Russische prins Vladimir accepteerde het oosters-orthodoxe christendom en introduceerde het bij de Russische bevolking als ”het geloof voor alle Russen”. Door deze maatregel probeerde Vladimir de onderlinge verdeeldheid van de Slavische bevolkingsgroepen weg te nemen.

Altijd zijn er mensen geweest die het niet eens waren met de bestaande leer en opvattingen in de Russisch-Orthodoxe Kerk. Zij werden echter bestempeld als ketters en rebellen en werden door de overheid en de kerkelijke autoriteiten vervolgd. Velen van hen eindigden hun leven in een afgelegen klooster.

Pas sinds de tweede helft van de negentiende eeuw is er officieel sprake van Russische protestantse christenen (of evangelische christenen, zoals ze zichzelf noemen). De Russische protestanten waren erg actief in het verspreiden van Bijbels. Veel Russen van adellijke afkomst en zelfs familieleden van de tsaar voelden zich aangetrokken tot het eenvoudige protestantisme en de liefde van de protestant voor het Woord.

De protestantse kerken groeiden in Rusland snel. Vanaf het begin verwekte deze groei afkeer en bezorgdheid bij de overheid en bij de Russisch-Orthodoxe Kerk. De overheid zag in de protestanten een bedreiging voor de nationale eenheid. De orthodoxe kerk was niet blij met geestelijke rivalen en was bang parochianen te verliezen.

Toen de communisten aan de macht kwamen, werd het orthodoxe christendom als staatsideologie vervangen door het atheïsme. Alle religies werden gezien als opium voor het volk en fel bestreden. Dat lot onderging ook de Russisch-Orthodoxe Kerk. Later werd echter een overeenkomst gesloten en stond de overheid de Russisch-Orthodoxe Kerk onder strikt overheidstoezicht toe.

Ook protestantse groeperingen werden onderworpen aan strenge overheidscontrole. Sommige orthodoxe en evangelische christenen kwamen bijeen in niet-geregistreerde bijeenkomsten. Zij werden echter het slachtoffer van strenge vervolging. Er waren relatief korte perioden waarin er meer vrijheid was, vaak gevolgd door jaren waarin de vervolging weer toenam.

Met de perestrojka kregen de religieuze groeperingen meer vrijhei. Er was sprake van een sterke groei van de kerk. De Bijbel werd het meest populaire boek in de Sovjet-Unie.

De opleving had echter ook een schaduwzijde. Sekten staken de kop op. De onderlinge eenheid nam af en er ontstonden verschillende denominaties. Gebrek aan goede christelijke lectuur en aan een gedegen theologische opleiding resulteerden vaak in leerstellige dwalingen in de kerken.

Met de val van de atheïstische communistische ideologie gingen de autoriteiten op zoek naar een nieuwe ideologie die kon dienen als bindmiddel voor een versplinterde natie. De nieuwe ideologie moest ook de snelle morele neergang bij de jonge generaties een halt toeroepen.

De keuze viel op de Russisch-Orthodoxe Kerk met haar rijke traditie als supporter van de overheid en haar bindende functie in de samenleving. De kerk werd ook gezien als middel om corruptie en morele degradatie binnen overheidsorganen tegen te gaan.

Om in aanmerking te komen voor regeringsfuncties bezochten veel Russische ambtenaren de kerkdiensten. Zij werden door het kerkvolk ironisch „kaarsenhouder” genoemd, omdat ze vaak gedurende de hele kerkdienst een kaars in hun hand hielden.

Ook de huidige Russische president Vladimir Poetin doet zich voor als een toegewijd orthodox christen. De kerk ontving van hem speciale voorrechten. Zo is het voor Russisch-orthodoxe geestelijken gemakkelijk om toegang te krijgen tot ziekenhuizen, legeronderdelen en weeshuizen.

De bevolking lijkt echter niet geïnteresseerd te zijn in een opgelegde godsdienst. De interesse voor de Russisch-Orthodoxe Kerk is tanende.

De protestantse kerken in Rusland daarentegen zijn in de afgelopen tien jaar sterk gegroeid. Er zijn gemeenten met meer dan 1000 leden en in sommige regio’s zijn inmiddels meer protestantse kerken dan Russisch-orthodoxe kerken. Bij de evangelische kerken is er sprake van een toenemende eenheid tussen de kerken. Zij vormen unie’s met soms meer dan 1000 kerken.

Zowel de Russische regering als de Russisch-Orthodoxe Kerk ziet de groei van protestantse groeperingen met lede ogen aan. Samen proberen zij de groei van de evangelischen te weerstaan en de bevolking tegen de protestanten op te zetten. Een van de manieren waarop dat gebeurt, is door de protestantse kerken op een negatieve manier in de media voor het voetlicht te halen. Dit om angst en afkeer onder de bevolking voor ”sekten” te bewerkstelligen.

Slachtoffer hiervan is bijvoorbeeld de adventistenkerk in Eisk. Op 3 maart zond de regionale televisie een reportage uit waarin werd verteld dat de adventistenkerk de satansbijbel gebruikt en dat de letters daarin geschreven zijn in bloed en de kaft is gemaakt van mensenhuid. Ook werd de kijkers meegedeeld dat er in de kerken rituele moorden worden uitgevoerd.

De afkeer ten opzichte van de protestanten komt ook tot uiting in protesttochten in de buurt van kerken. Niet zelden is de organisator een Russisch orthodoxe priester, die zijn parochianen oproept te demonstreren tegen deze „geestelijke vijanden van Rusland.” Protestanten worden ook tegengewerkt als ze kerkgebouwen willen verkrijgen.

Een reeks voorvallen sinds augustus toont aan dat de situatie van de protestanten in Rusland meer en meer verslechtert. Sindsdien zijn verschillende kerken het slachtoffer geworden van brandstichting. Ook worden protestanten in het openbaar vernederd of mishandeld.

De toekomst ziet, er volgens Anneta Vyssotskaia, zorgelijk uit. In november riep de orthodoxe patriarch Alexei II de samenleving op de verbreiding van „totalitaire sekten te weerstaan.” Hij waarschuwde vooral voor „valse predikers en zendelingen.” Zij proberen volgens de patriarch uit Moskou onenigheid in de samenleving te brengen.

Een week later tekende Alexei een samenwerkingsovereenkomst met Nurgaliyev, de Russische minister van Binnenlandse Zaken.

De politieke invloed van de Russisch-Orthodoxe Kerk groeit. „Wat kunnen protestanten verwachten in een land dat een lange historie van onderdrukking van andersdenkenden kent?” zo vraagt Anneta Vyssotskaia zich af.