De overeenkomst symboliseert een nieuwe strategische relatie die de Russen en de Amerikanen de laatste jaren hebben opgebouwd. Op conventioneel niveau wordt al veel samengewerkt, zoals in Bosnië en in Afghanistan is gebeurd. Russische inlichtingendiensten leverden veel informatie aan hun Amerikaanse collega’s.

Op nucleair-strategisch gebied lijkt er nu ook een keer ten goede te komen. Poetin en Bush hebben vorig jaar te kennen gegeven dat het aantal strategische kernwapens met eenderde wordt verminderd. Het aantal zal dan tussen de 1700 en 2200 wapens bedragen. Toch zijn er nog drempels te nemen.

Daarom is er de laatste dagen veel onderhandeld. De Russische minister van Buitenlandse Zaken, Ivanov, zei begin deze maand dat het nog voor de topontmoeting mogelijk is om een overeenkomst te bereiken. „Beide zijden zijn tevreden met het proces om te komen tot een overeenkomst met betrekking tot de basisdocumenten, die volgens planning op de topconferentie zullen worden ondertekend”, zo meldde de persdienst van het Kremlin deze week.

Sommige Russische onderhandelaars meenden dat de Russen voor 23 mei onder tijdsdruk moeten zwichten om toch tot een akkoord te komen. Generaal b.d. Vladimir Dvorkin waarschuwde dat een overeenkomst die in mei getekend zou worden, betekent dat Rusland te grote concessies doet. Het zou beter zijn om geen verdrag te tekenen dan een slecht verdrag, zo is de teneur van de kritiek van Dvorkin.

Aan beide zijden wil men naar een overeenkomst, waarin het aantal offensieve nucleaire wapens van het huidige niveau van 6000 kernkoppen wordt teruggebracht naar circa 2000 in 2012. Bush heeft gezegd dat hij bereid is het Amerikaanse nucleaire materiaal te reduceren tot 1700 à 2200 kernkoppen. President Poetin heeft verklaard nog verder te willen gaan, namelijk tot 1500 kernkoppen. President Bush heeft een voorkeur voor een informele overeenkomst, maar kwam daar onder Russische druk weer van terug.

In welke vorm de overeenkomst wordt gegoten, is momenteel nog onduidelijk. Het kan een traditioneel verdrag worden, maar ook een zogenaamd ”executive agreement”. Een verdrag vereist de goedkeuring van een tweederde meerderheid van de Senaat. Deze meerderheid is nauwelijks haalbaar, gelet op de verwachte kritiek van liberalen en conservatieven. Voor de goedkeuring van een ”executive agreement” is daarentegen slechts een enkelvoudige meerderheid (de helft plus één) in zowel het Huis van Afgevaardigden als in de Senaat nodig.

De aangekondigde vermindering staat niet op zichzelf. De Verenigde Staten hadden enige tijd geleden al aangekondigd dat zij vijftig intercontinentale ballistische raketten (met de naam Peacekeeper) zullen vernietigen. Dit was overeengekomen in het kader van het verdrag Start II, een verdrag dat het Amerikaanse parlement overigens nooit heeft geratificeerd. Verder reduceert de Amerikaanse marine sinds 1994 het aantal Trident-onderzeeërs van achttien naar veertien. Om een indruk van de vernietigende kracht van deze schepen te geven: elke Trident heeft momenteel 24 raketten aan boord; iedere raket kan acht kernkoppen tegelijkertijd afschieten. Deze 24 schepen hebben dus de beschikking over 3456 kernkoppen.

De Amerikanen willen overigens het aantal kernkoppen per raket terugbrengen tot vijf, zodat zij onder het niveau van het Start II-verdrag van 1700 kernkoppen komen. Start II wil het aantal kernkoppen dat van zee wordt gelanceerd verminderen tot 1700. De meeste van de kernkoppen worden niet vernietigd maar opgeslagen.

Een ander twistpunt is wat precies geteld moet worden: kernwapens of kernkoppen. De Russen verwerpen de Amerikaanse visie dat een nucleair wapen als één teleenheid moet worden aangemerkt, ook als dit wapen meerdere kernkoppen tegelijkertijd kan afschieten.

Een tweede geschilpunt bij de telling is de status van de kernkoppen. De Amerikanen wilden alleen de kernkoppen tellen die direct inzetbaar zijn. De Russen willen daarentegen alle lanceerinrichtingen meetellen van waaruit kernwapens kunnen worden afgevuurd. Als bijvoorbeeld de Amerikanen alle ballistische raketten van een Trident-onderzeeër weghalen en dit schip geschikt maken voor conventionele bewapening, telt deze boot onder de Amerikaanse telling niet meer mee. De Russische onderhandelaars menen echter dat de Trident wel degelijk meegeteld moet worden, omdat op korte termijn de nucleaire raketten opnieuw op de duikboot te plaatsen zijn.

Men is het er niet over eens of de kernkoppen die uit dienst worden genomen, worden vernietigd of worden opgeslagen, zoals de Verenigde Staten dat willen. Het opslaan van deze kernwapens heeft verschillende doelen. Het voornaamste doel is om de kernkoppen achter de hand te houden en te reactiveren, voor het geval Rusland in de toekomst weer een vijandige houding ten aanzien van de Verenigde Staten zal aannemen of als andere landen met (grote aantallen) nucleaire wapens de Verenigde Staten bedreigen.

Er zit echter een keerzijde aan deze redenering. Als een groot aantal kernwapens van het Amerikaanse arsenaal ondoorzichtig blijft, is het buitengewoon moeilijk om de Russische regering ertoe te bewegen haar nucleaire voorraad te laten inspecteren. Dit is vooral voor de regering in Moskou moeilijk als er geen formele overeenkomst in de vorm van een verdrag zou zijn.

Het nationale belang van de Verenigde Staten is ook in het geding als Rusland in navolging van Washington de vele kernkoppen zou opslaan in opslagplaatsen, waarvan de veiligheid de laatste jaren vanwege de slechte economische situatie aanzienlijk is verslechterd. Het resultaat kan dus zijn dat de Russische regering de controle over de inactieve kernkoppen en splijtstof niet meer geheel in de hand zal hebben.

De Russen willen ook een overeenkomst waarin het offensieve arsenaal van beide landen aan banden wordt gelegd. De Russen willen dit plafond gebruiken als middel om, indien de regering-Bush een antiraketschild ontwikkelt, het aantal Amerikaanse nucleaire offensieve wapens aan een plafond te binden.

Niettemin lijkt de intentie te bestaan bij de kernwapenmachten om tot een daadwerkelijke reductie van het aantal nucleaire wapens te komen - en daar is het uiteindelijk allemaal om begonnen.