Bank nam vrijdag afscheid als hoogleraar vaderlandse geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Zijn rede gaf hij als titel mee: ”De symfonie van kerk en staat”.

Volgens Bank is godsdienst in alle delen van Europa een „essentiële culturele factor” geweest in de vestiging van de natiestaat, van Finland tot Spanje. Bij de secularisering van de staat heeft de kerk een belangrijke rol gespeeld. „De scheiding van kerk en staat in Nederland is weliswaar onder liberale leiding tot stand gekomen, maar de inhoud ervan is veel meer bepaald door het calvinisme”, aldus Bank.

Abraham Kuyper bevraagt volgens Bank de Hervormde Kerk kritisch wegens haar verbondenheid met de staat. „Kuypers opvatting van de soevereiniteit in eigen kring heeft tot gevolg dat de maatschappelijke zelfstandigheid van de zogeheten levenskringen wordt bevorderd en de staat aan taak en invloed verliest.”

Bank komt tot de slotsom dat de secularisatie van de staat niet alleen is gebaseerd op verlichte argumenten, maar ook op „zuiver godsdienstige. Onze huidige minister-president probeert de staat op te tuigen met een nieuwe functie in het oproepen en overdragen van normen en waarden. Hij keert de neutralisering van de staat om.” Bank vraagt zich af of Balkenende nog wel een mannenbroeder genoemd mag worden.