Nu na Bijlmermeer, IRT en bouwfraudes ook de doofpot Srebrenica eindelijk open lijkt te gaan, zou ik aandacht willen vragen voor een ander politiek hangijzer dat in de doofpot is verdwenen: de verkwanseling en (daarom) onontkoombare val van vliegtuigbouwer Fokker in maart 1996 tijdens paars I.

Immers, zo kansloos als Dutchbat was om Srebrenica te verdedigen op de wijze waarop ze door de overheid was heengezonden, zo kansloos was ook Fokker om te overleven nadat onze eigen overheid voor een appel en ei de zeggenschap over Fokker -51 procent van de aandelen- had verkocht aan Dasa. Dat bedrijf was nota bene rechtstreeks gelieerd (via Airbus) aan Fokkers aartsrivalen Aérospatiale (ATR) en British Aerospace (AVRO) en het moederconcern was van concurrent Dornier.

Jarenlang heeft Dasa dan ook vanuit haar suprematie de verkoop van de Fokker 50 kunnen frustreren en voor Fokker lucratieve doorontwikkelingen, zoals de Fokker 60, 70 en 130, kunnen tegenhouden. Verder heeft zij via negatieve en verwarrende berichtgeving in de internationale pers de verkoop van alle Fokker-vliegtuigen ernstig bemoeilijkt. Het was een machtspositie van Dasa, waarvoor onze Nederlandse overheid uiteindelijk -door de 51 procent verkoop- rechtstreeks verantwoordelijk was. Is het ook niet bijzonder vreemd dat de overheid wél weigerde in 1996 een doorstart van een zelfstandig Fokker te financieren, terwijl zij al jarenlang bezig was heel veel geld te steken in de ontwikkeling van (de economie van) Indonesië, dat zijn financiële middelen ondertussen dankbaar gebruikte voor de ontwikkeling van een eigen zelfstandige vliegtuigindustrie (IPTN), die een concurrent voor de Fokker 50 bouwde?

Democratie
De vraag komt dan ook op hoe het toch mogelijk is dat er wel parlementaire onderzoeken zijn geweest naar Bijlmermeer en IRT en er nu (gelukkig) ook een komt voor Srebrenica, terwijl de val van Fokker volledig onder de tafel blijft weggemoffeld. En dat terwijl de val niet alleen schadelijk is geweest voor duizenden werknemers, honderden toeleveringsbedrijven, de complete wetenschappelijk-technische infrastructuur eromheen, internationale netwerken, Fokkers industriële partners en onze eigen defensie, maar daarnaast ook het internationale aanzien van Nederland als industrieland zeer heeft geschaad.

Het meest voor de hand liggende -maar erg trieste- antwoord is dat wat elf vooraanstaande politicologen onlangs nog over de Nederlandse democratie hebben gezegd: „Onze democratie functioneert niet meer, de Tweede Kamer is een stempelautomaat geworden voor het regeringsbeleid, het parlement voert zijn controlefunctie niet meer uit, de politieke partijen zijn door hun voortdurende uitwisseling en uitruil van regerings- en parlementaire verantwoordelijkheid controleur geworden van hun eigen beleid (waardoor het parlement dus niet meer echt controleert), de Nederlandse democratie is dood of zo goed als dood.”

Doofpot
Is het inderdaad zo slecht gesteld met onze democratie? Feit is wel dat er inderdaad al jarenlang een doofpot bestaat rondom de val van Fokker, de aanloopperiode ernaartoe en de afwikkelingsperiode met haar ’opstartpogingen’ erna, terwijl het toch zeer voor de hand zou liggen dat het parlement hierin de regering uitgebreid zou hebben gecontroleerd. De reden voor de doofpot kon wel eens even eenvoudig als verontrustend zijn: wie in de Tweede Kamer heeft er nu belang bij een uitgebreid parlementair onderzoek naar de val van Fokker? Temeer omdat dat goeddeels betekent een onderzoek naar de rol die overheid en parlement zelf daarin gespeeld hebben. Alle partijen die de afgelopen vijftien jaar geregeerd hebben dragen hiervoor immers medeverantwoordelijkheid.

En zo houden alle partijen de lippen stijf op elkaar. Toen CDA’er Mateman in 1996 zijn mond roerde en even op zo’n parlementair onderzoek leek aan te sturen, werd hij vakkundig door zijn eigen fractie gemuilkorfd. Zo wassen de diverse partijen elkaars handen schoon, en houdt iedereen zich stil over Fokkers teloorgang. En Nederland gaat er niet de straat voor op, dus waarom zouden de politieke partijen zichzelf het dan moeilijker maken dan ’nodig’ is?

Zelfs nu in verkiezingstijd bleef het opvallend stil rond Nederlands jarenlang gevoerde industrie- en vliegtuigbouwbeleid.

Winstgevend
Het is niet alleen waanzin en een schande dat Nederland -in casu de Nederlandse regering- Fokker indertijd niet door haar moeilijke periode heeft heengeholpen, het is nog waanzinniger en schandelijker dat de overheid -gezien haar eigen rol- Fokker sindsdien niet naar een herstart geleid heeft. Terwijl de kansen voor het oprapen lagen en alle economische argumenten positief waren.

Een dergelijke investering van overheidswege zou nu al terugverdiend zijn. Ter herinnering: de dollar beleefde in de tijd van Fokkers problemen en ondergang een historisch dieptepunt. In de tijd van Fokkers val was de dollar zo’n 1,60 gulden, terwijl de dollar nu al heel lang boven de 2,50 gulden staat. Een klein rekensommetje (voor de helderheid alles gesimplificeerd voorgesteld): het gemiddelde Fokker-vliegtuig werd indertijd verkocht voor zo’n 20 miljoen dollar. Dit kwam bij de toenmalige dollarkoers van 1,60 gulden dus overeen met zo’n 32 miljoen gulden per vliegtuig. Stel, Fokker zou indertijd wel herstart zijn. Dan zou het gemiddelde Fokker-vliegtuig bij een dollarkoers van nu zo’n 50 miljoen gulden opleveren. Bij een jaarproductie en verkoop van zo’n zestig toestellen zou dit Fokker 3 miljard gulden opleveren, in plaats van de 1,9 miljard gulden van 1996. Per jaar een winstgevend verschil van méér dan 1 miljard gulden. En hierbij zijn de financiële voordelen van het businessplan dat voor een afgeslankt Fokker van ná het faillissement zou gelden, nog niet eens verwerkt.

Nationaal belang
Het was en is de Nederlandse regering namelijk op basis van dat plan bekend dat een herstart en gesaneerd Fokker al weer winstgevend kan zijn bij een dollarkoers van zo’n 1,70 gulden. Er lag een volledig uitgewerkt, goed onderbouwd en realistisch herstartplan bij Economische Zaken op tafel, tussentijds steeds verbeterd en updated, dat dit aantoonde. Dit betekent dat als de overheid Fokker weer had helpen herstarten, Fokker nu al weer gedurende vele jaren winstgevend zou zijn geweest.

Hoe vaak heeft de overheid de afgelopen jaren niet een belastingmeevaller gehad van tientallen miljarden? Kwam het bij de regering niet eens één keer op te onderzoeken in hoeverre een herstart van Fokker met inzet van slechts een klein deel van de belastingmeevaller realiseerbaar zou zijn?

Let wel: de belangen hiervan raken niet alleen Fokker, of de Fokker-werknemers, of zelfs dat gehele cluster van technische universiteiten, toeleveringsbedrijven, wetenschap en techniek die hierbij baat zouden hebben. Een groter nationaal belang is dat het kleine Nederland, dat zo graag bij de G-8 zou willen horen, als industrieland in één klap weer een stuk meer internationaal aanzien zou genieten als wij weer onze eigen nationale vliegtuigindustrie zouden hebben.

Haalbaarheid
Als oud-werknemer van Fokker wilde ik erop wijzen dat er behalve rond de val van Srebrenica ook een doofpot rond de val van Fokker bestaat, waar heel parlementair Den Haag het stilzwijgen over bewaart. Als Srebrenica, bouwfraudes en Bijlmerramp een parlementair onderzoek verdienen, dan Fokkers val zeker ook, met name de rol die de overheid hierin jarenlang gespeeld heeft.

Daarnaast zou ik de politiek willen oproepen een haalbaarheidsonderzoek in te stellen naar de herstartmogelijkheden van Fokker. Helemaal in deze tijd van JSF-plannen zou ik ook aan een toekomstscenario voor een herstart Fokker willen denken. Ik verwijs naar de tijd dat Fokker Amerikaanse F-16’s in licentie bouwde.

Wie meent dat het inmiddels veel te laat is om Fokker nu nog weer op te kunnen starten, vergist zich zeer. Zelfs nadat Fokker op 10 mei 1940 volledig in puin geschoten was en haar suprematie tijdens WO II van zichzelf op de Amerikanen en de Engelsen (Boeing, Lockheed, British Aerospace) had zien overgaan, bleek het mogelijk meer dan tien jaar later de Fokker F27 op de markt te brengen die Fokker in één klap weer op de kaart zette. Natuurlijk moest het na de oorlog allemaal eerst weer relatief klein beginnen, maar de kunst is het aanboren van de juiste product-/marktcombinaties en het vinden van de juiste partners. Daar is Fokker ijzersterk in geweest.

Wie meent dat in onze tijd internationalisatie van de vliegtuigbouw onontbeerlijk is, heeft gelijk, maar dat wil niet zeggen dat er in het buitenland geen partners of luchtvaartmaatschappijen te vinden zijn die graag hun medewerking aan een herstart van Fokker zouden geven. Wie meent dat het heel moeilijk wordt om Fokker weer op te starten heeft gelijk, maar het is zeker niet onmogelijk, met de juiste fighting spirit.

Zijn bovendien Fokkers certificatiepapieren voor de Fokker 50, 70 en 100 niet nog altijd rechtsgeldig? Hebben de toenmalige en/of toekomstige partners zelf geen economisch belang bij een herstart van Fokker? Hebben de luchtvaartmaatschappijen niet ook een economisch belang bij meer concurrentie van de zijde van de vliegtuigbouwers? Lopen niet honderden zo niet duizenden ex-werknemers van Fokker nog altijd warm voor hun bedrijf en zouden velen niet zo wéér hun krachten aan de Nederlandse vliegtuigbouw willen geven?

Handschoen
Absoluut noodzakelijk is echter een overheid die er vierkant achter staat. Geen vliegtuigindustrie ter wereld immers bestaat zonder de steun van haar eigen overheid. Daarvoor zijn de belangen te groot. In het geval van Fokker zou steun van de overheid ook een cruciale rol spelen in de geloofwaardigheid van eventuele herstartpogingen. Denk aan de mislukking bij Rosen Jacobson. Wereldwijd bestaat vliegtuigindustrie alléén bij de gratie van de eigen overheid. Juist daarom zou het de moeite waard zijn als van overheidswege een haalbaarheidsonderzoek zou worden ingesteld naar de mogelijkheden van een afgeslankt, herstart Fokker Aircraft bv.

Welke politieke partij pakt de handschoen op, maakt zich sterk voor een dergelijk haalbaarheidsonderzoek en/of brengt in ieder geval de optie van een parlementaire enquête naar de rol van de overheid in de val van Fokker op de politieke agenda?

De auteur is oud-werknemer van Fokker.