”Elektrostress & gezondheid”
Auteur: dr. ir. M. Haas; Nibe Publishing, Bussum, 2005
ISBN 90 74510 09 4
Pagina’s: 160
Prijs: € 19,50. Verkrijgbaar via de boekhandel en via www.nibe.info/publicaties.htm. De recensent is neurobioloog en voorzitter van de werkgroep elektrische overgevoeligheid.

Eindelijk weer eens een heldere verhandeling in de Nederlandse taal over een onderwerp dat snel in de belangstelling stijgt: de overgevoeligheid van sommige mensen voor elektrische en magnetische wisselvelden (straling) van apparaten en installaties om ons heen; in huis, kantoor, auto en vliegtuig en rond gsm- en umts-zendantennes, draadloze telefoons, hoogspanningslijnen en elektrische bovenleidingen van trein en tram.

Die velden kunnen de gezondheid aantasten en daarmee de kwaliteit van het leven. Mensen die daarvoor gevoelig zijn -ongeveer 1,5 procent van de westerse bevolking- krijgen last van chronische moeheid, slaapproblemen, concentratie- en geheugenproblemen, hoofdpijn, huiduitslag, spier- en gewrichtspijnen, maag-, darm- en hartklachten. Ook worden kwalen zoals allergieën, hooikoorts en depressie aangewakkerd.

Onderzoekers rapporteren schade aan de bloedhersenbarrière - een mechanisme dat zorgt voor het buiten de hersenen houden van bepaalde geneesmiddelen en gifstoffen. In andere studies, zoals uitgevoerd in het Duitse plaatsje Naila, het Europese Reflex-onderzoek en de Nederlandse TNO-FEL-studie, wordt schadelijkheid van gsm-straling aannemelijk gemaakt. Het gevolg van al dit lijden kan het verlies van werk en inkomen, sociale isolatie en dergelijke zijn. Er heerst hier een groot conflict tussen technische (en ict-)verworvenheden en gezondheid.

Methodische opzet
Sinds het verschijnen in 1993 van het boek ”Elektrostress & gezondheid” van dr. ir. Michiel Haas is er veel gebeurd. De ontwikkelingen gaan snel en de problemen worden groter. De auteur heeft veel kennis van zaken. Dat kun je merken aan de methodische opzet van het boek. Hoewel lang niet alle relevante onderwerpen zijn behandeld, heeft hij een zorgvuldige keus gemaakt uit gegevens die publiekelijk toegankelijk zijn, aangevuld met eigen materiaal. Het is in heldere stijl geschreven voor de belangstellende leek met enige kennis op dit gebied. Ieder die in staat is zijn eigen milieu aan te pakken om problemen te elimineren, vindt hier veel nuttige en hanteerbare informatie.

Het materiaal is gerangschikt in elkaar logisch opvolgende hoofdstukken. Er worden bijna uitputtende opsommingen gegeven van de soorten straling die je kunt tegenkomen en de apparatuur en installaties die dat op hun geweten hebben. En dat blijken er nogal wat te zijn!

Er zijn talloze tips om je tegen ongewenste straling te beschermen, zoals wegwezen, afschermen, isoleren of opruimen. Het vermijden van schadelijke elektro-magnetische velden is soms de enige optie, als die komen van communicatiezenders waar bijna geen ontsnappen aan is. Hoewel, er blijken wel afdoende afschermingsmaatregelen te zijn. Maar de materialen zijn soms kostbaar en het nemen van de maatregelen is arbeidsintensief.

Het boek bevat ettelijke tabellen met meetgegevens van uiteenlopende apparaten en installaties en van zowel laag- als hoogfrequente velden. Daaruit valt op te maken welke je maar beter kunt wegdoen of mijden en welke je op afstand moet houden. Veel aandacht is er voor alle vormen van draadloze communicatie en er wordt gewezen op het stralingsrisico bij uitstek: de draadloze of DECT-telefoon. Die geeft een sterkere straling dan gsm-zendmasten op korte afstand. Maar de winnaar is het mobieltje, dat een fantastische veldsterkte geeft op centimeters afstand van de hersenen. Gewaarschuwd wordt voor het gebruik van de Foony, een mobieltje voor kleine kinderen.

Er is aandacht voor het voorkomen van schade door het dragen van beschermende kleding en het afschermen van huis en haard. Er komen geleidelijk materialen op de markt die de hinder aanzienlijk kunnen terugdringen, maar je moet er wel goede belangstelling voor op weten te brengen en de investeringen zijn soms aanzienlijk. Zeer effectief zijn de zogenoemde netvrijschakelaars die de slaapkamer spanningsloos maken wanneer geen stroom wordt gebruikt. Ook de installatie van Biokabel in het elektriciteitsnet helpt de elektrische velden in huis krachtig terug te dringen.

Aardstralen
Waar het uiteindelijk om gaat, is dat de zieke geleerd wordt zijn/haar probleem te onderkennen en dan gemotiveerd actie te ondernemen. Het probleem wordt in de toekomst alleen maar groter omdat de technologische ontwikkelingen op het gebied van met name de telefonie en de draadloze communicatie toenemen.

Aparte hoofdstukken zijn gewijd aan het verschil tussen normenstelsels waaraan apparatuur wettelijk moet voldoen en normen die voor ons organisme wenselijk zijn. Daar zit soms een verschil tussen van meerdere orden van grootte.

Een boek als dit heeft ook zijn beperkingen. De auteur neemt wat al te klakkeloos gegevens over van bedenkelijke herkomst. Zoals enkele experimenten met gsm, de onverklaarbare proeven met ontkiemende tarwezaden waarvan de groei wordt beïnvloed door water dat is bestraald met een mobieltje en de beschermende werking van een ”bioprotector”.

Ook het hoofdstuk over aardstralen werkt niet echt verhelderend. Gesteld wordt dat momenteel niet alle verschijnselen die je ziet vanuit de huidige stand der wetenschap verklaard kunnen worden. De schrijver haalt een citaat aan van Claude Bernard: „Wanneer een gebeurtenis waar men op stuit niet in overeenstemming is met de heersende theorie, moet men de gebeurtenis accepteren en de theorie verwerpen, ook wanneer deze door bekende wetenschappers ondersteund en algemeen aanvaard wordt.” Dat is in dit verband wat hoogmoedig, want de feiten waar Haas op doelt zijn allesbehalve betrouwbaar en de proeven zijn niet onder een kritisch regime door anderen herhaald.

Duitse bronnen
De opsommingen van informatieve websites en andere literatuur is erg willekeurig en wel erg gericht op vooral Duitse bronnen. Ik mis pijnlijk een boek als dat van R. O. Becker ”Cross currents”, terwijl de auteur wel ”The Field” van McTaggart noemt. Een zakenregister ontbreekt, evenals literatuurverwijzingen van de in de tekst genoemde wetenschappelijke werken.

Maar ondanks dat bevat dit boek een schat aan goed gepresenteerde en bruikbare gegevens. Aanbevolen!