Ruim 690.000 migranten zonder papieren hebben de voorbije drie maanden een verblijfs- en arbeidsvergunning aangevraagd, zegt de Spaanse minister van Arbeid, Rafael Caldera. Ze konden daarbij rekenen op amnestie, net als hun werkgevers. De einddatum voor de regeling verstreek zaterdag. Vanaf nu pakt Spanje de illegalen weer streng aan. Maar daarmee is het probleem niet van de baan. De Spaanse kustwacht onderschepte begin deze week alweer een boot met 59 migranten die hun geluk in Spanje wilden beproeven.

Acht op de tien aanvragen zijn al aanvaard; 9 procent is nog in behandeling en maar 3 procent werd afgewezen. Dat geringe cijfer wijst erop dat migranten met twijfelachtige dossiers massaal zijn weggebleven.

De Spaanse regering schat dat ongeveer 100.000 migranten geen aanvraag voor amnestie hebben ingediend. Mariano Rajoy, de voorzitter van de Partido Popular, die tot 2004 aan de macht was in Spanje, maakte zich sterk dat er nog tien keer meer illegalen in Spanje verblijven. Yolanda Villavicencio, de voorzitter van de Vereniging voor Solidariteit en Samenwerking tussen de Amerika’s en Spanje (Aesco), denkt dat het er 300.000 zijn.

Het gaat onder meer om partners van aanvragers en hun volwassen kinderen en om migranten die hun werkgever niet meekregen of die aan de kost komen met wisselende gelegenheidsbaantjes. Om in aanmerking te komen voor de Spaanse amnestie moesten de migranten een arbeidscontract voorleggen dat nog minstens zes maanden geldig was. Ze moesten ook bewijzen dat ze al ten minste een halfjaar in Spanje verbleven en een blanco strafregister hadden in hun land van herkomst.

Bij het begin van de ’Spaanse regeling’ maakte de regering van premier Jose Luis Rodriguez Zapatero duidelijk dat de vreemdelingenwet na het verstrijken van de deadline weer strikt zou worden toegepast. Migranten die in Spanje willen werken, moeten een arbeidscontract en een inreisvisum hebben voordat ze voet op Spaanse grond zetten, anders worden ze uitgewezen. Dat is geen loos dreigement. Spanje heeft vorig jaar 120.000 buitenlanders uitgewezen, 30.000 meer dan in 2003.

We zijn blij met de amnestie, maar er is nog veel werk aan de winkel, zegt Yolanda Villavicencio van Aesco, een organisatie die het opneemt voor migranten uit Latijns-Amerika. Spanje moet volgens haar meer doen voor de migranten die in het land zijn, en meer hulp bieden aan de landen van herkomst. „Het is hun benarde economische, politieke en sociale situatie die zo veel mensen hun leven en zelfs dat van hun kinderen doet wagen om naar Spanje te komen”, zegt ze. In de gammele bootjes waarmee clandestiene migranten vanuit Marokko de Spaanse kust proberen te bereiken, zitten vaak ook hoogzwangere vrouwen en kinderen. Die kunnen volgens de Spaanse wet niet worden teruggestuurd.

Van de bijna 700.000 illegale migranten die een aanvraag om amnestie indienden, komen de grootste groepen uit Ecuador, Roemenië, Marokko en Colombia. Dertig procent werkt als hulp in de huishouding, 20 procent in de bouwnijverheid, nog eens 20 procent in het toerisme en de handel en 13 procent in de landbouw.

België startte in januari 2000 met een grote amnestiecampagne. Illegalen die minstens vijf jaar in dat land verbleven, kregen drie weken de tijd om een aanvraag in te dienen. De staat kreeg een kleine 40.000 aanvragen binnen. De procedure is inmiddels zo goed als afgerond, op een aantal moeilijke gevallen en fraudezaken na.

De Belgische minister van Binnenlandse Zaken, Patrick Dewael, verklaarde in februari dat het bij die ene collectieve regeling zal blijven - hij wil „alleen nog op individuele basis en bijvoorbeeld als de overheid in de fout is gegaan” illegalen papieren geven. Dewael vindt ook dat België zijn ontwikkelingssamenwerking moet inzetten om de oorzaken van de migratie naar België aan te pakken.

Jozef De Witte, de directeur van het Centrum voor het Gelijkheid van Kansen, wil niet antwoorden op de vraag of België er goed aan zou doen nog een keer zo’n amnestieoperatie op te zetten. Volgens hem is er in de eerste plaats een debat over migratie nodig. „In 2003 zijn er netto 41.000 mensen naar België geëmigreerd. Er is dus geen migratiestop, al wordt dat de publieke opinie wel voorgehouden. We mogen het debat over migratie niet ontwijken. We moeten problemen bij de naam noemen en een bewust beleid gaan voeren”, zegt hij. „Alleen op die manier kunnen we het woord vreemdeling uit de kwade hoek halen en het integratieproces vooruit helpen.”