„Een triomf voor het secularisme.” Zo is de preambule van het Europese grondwettelijk verdrag gekenschetst door de Amerikaanse grondwetsdeskundige J. Weiler. Hij hekelt het weglaten van een verwijzing naar de christelijke wortels van de Europese beschaving. En hij heeft zijn argumenten. Ruim de helft van de bevolking van de EU-lidstaten woont in een land waarvan de nationale constitutie verwijst naar God. Een dergelijke verwijzing ontbreekt echter in het voorwoord van de Europese grondwet.

Boven de eerste versie van de preambule stond een citaat van de Atheense legeroverste en geschiedschrijver Thucydides: „Onze constitutie wordt democratisch genoemd, omdat de macht niet in handen is van een minderheid, maar van de grootst mogelijke meerderheid.” Deze uitspraak staat niet in het eindresultaat.

Daarin ontbreekt ook een verwijzing naar de waarden „die ten grondslag liggen aan het humanisme: gelijkheid van alle mensen, vrijheid en eerbied voor de rede.”

Deze verlichtingsretoriek, afkomstig uit de koker van de Franse oud-president Giscard d’Estaing, ontmoette veel verzet. De Fransman was voorzitter van de zogeheten conventie die een concept van de Europese grondwet opstelde. Hij wilde ook de Griekse en de Romeinse beschaving en de filosofische stromingen van de Verlichting in de preambule noemen.

Net als „de centrale rol van de menselijke persoon” moesten al deze voorstellen wijken voor verzet uit rooms-katholieke EU-lidstaten als Italië, Spanje, Polen en Malta. Deze landen, aangemoedigd door het Vaticaan, en de Nederlandse regering hebben nog een poging gedaan om een verwijzing naar de joods-christelijke religie in het voorwoord van de constitutie op te nemen. Dat is niet gelukt, met name door tegenstand vanuit Frankrijk. Voor onder meer ChristenUnie en SGP is het ontbreken van God in de grondwet een hoofdargument om ertegen te stemmen.

De eerste alinea van de preambule spreekt nu over inspiratie „door de culturele, religieuze en humanistische tradities van Europa, die ten grondslag liggen aan de ontwikkeling van de universele waarden van de onschendbare en onvervreemdbare rechten van de mens en van vrijheid, democratie, gelijkheid en de rechtstaat.”

De preambule herinnert verder aan de verschrikkingen van de beide wereldoorlogen op het Europese continent. „In de overtuiging dat Europa, na bittere ervaringen herenigd, op de ingeslagen weg van beschaving, vooruitgang en welvaart wil voortgaan, voor het goed van al zijn bewoners, ook van de meest kwetsbaren en de meest behoeftigen.”

Het doel van de Europese samenwerking beschrijft het voorwoord ook. De volken van Europa, „onverminderd trots op hun identiteit en nationale geschiedenis”, zullen zich steeds meer met elkaar verenigen op weg naar hun „gemeenschappelijke lotsbestemming.”

De preambule noemt ten slotte de namen van alle regeringsleiders en ministers van Buitenlandse Zaken van de EU-lidstaten die de grondwet hebben ondertekend.

voetnoot (u17(Dit artikel is het tweede deel in een serie. Volgende week woensdag komt deel I van de grondwet aan de orde.