Nu men aan beide zijden van de Atlantische Oceaan duizelt van de laatste uitbarsting van schietpartijen op scholen, deze keer in de Duitse plaats Erfurt, worden fundamentele vragen over onze samenleving en haar instellingen naar de voorgrond gedrongen. Een ooggetuige van de schietpartij in Erfurt zei: „Het was huiveringwekkend. Ik zag een groot bord met de tekst HELP tegen een raam geplakt.” Zo’n teken, tegen een schoolraam geplakt, is niet alleen symbolisch voor het gevaar waarin die leerlingen verkeerden, maar ook voor een cultuur in een crisis.

In de afgelopen jaren heeft het Westen een aantal schietpartijen op scholen meegemaakt. Deze tragedies vroegen om een uitleg. Alles, van psychoanalyse tot fundamentele vragen over de organisatie van vele culturele en sociale instellingen, is te berde gebracht in een poging deze duivelse gebeurtenissen te helpen begrijpen.

Een opvallend kenmerk van veel van zulke verklaringen is dat niemand de falende rol van de vrije keuze voor het kwade erkent. Een keuze die uitloopt op zo’n slachting. Dat falen is echter niet verwonderlijk in een morele cultuur die zich ongemakkelijk voelt bij het idee van persoonlijke verantwoordelijkheid. Het lijkt er ook op dat een ander belangrijk element over het hoofd gezien is: de verdeeldheid binnen de hedendaagse cultuur, een cultuur die niet in staat is de ultieme betekenis over te brengen op de jeugd in de westerse samenleving.

In het verleden was het de taak van de cultuurinstellingen om de blijvende ideeën die het fundament van het leven van een beschaving vormden, over te brengen. Instellingen zoals gezinnen, kerken, moskeeën, synagogen, gemeenschapsorganisaties en vooral scholen hadden allemaal deel aan de opleiding die iemand ontving in de fundamentele waarden van zijn of haar cultuur.

Scholen werden vooral als belangrijk gezien, aangezien daarvan verwacht werd dat ze niet alleen de ideeën die de basis van de samenleving vormen op de jeugd overbrengen, maar ook juist waarden die centraal staan in de overleving van die samenleving. Dit was veel makkelijker te realiseren toen er een ondersteunende cultuur was die de missie van de school omgaf: intacte gezinnen, meer uitoefening van religies, en een zeker algemeen niveau van instemming ten opzichte van de waarden van goed en kwaad.

Minder zeker
In de afgelopen decennia is de westerse cultuur veel minder zeker van haar algemene waarden geworden, op veel vlakken staat ze er zelfs vijandig tegenover. Voorzover het betrekking heeft op scholen: Veel discussies hebben zich gericht op de hopeloze amoraliteit (en ik zou zeggen immoraliteit) die leeft op veel van onze hedendaagse scholen.

De algemene maatschappelijke rellen over onderwerpen zoals het schoolgebed, seksuele voorlichting en creationisme in de natuurwetenschappelijke vakken zijn aanwijzingen dat een zekere algemeen geldende morele en culturele visie is verdwenen. In dat opzicht is het voor onze scholen heel moeilijk geworden om deze fundamentele waarden die iemands visie op zijn eigen waarden en de waarden van een ander vormen, over te brengen.

De vraag die zich opdringt is echter of scholen de oorzaak of een symptoom zijn van de huidige morele malaise die enkele wanhopende leerlingen ertoe gebracht heeft docenten en medeleerlingen te vermoorden. Ik denk dat het antwoord een gecompliceerd ”beide” is.

Een algemene visie wordt niet gedeeld binnen de westerse samenleving, in een omvang die misschien uniek is in de geschiedenis. Voorbeelden van deze afbraak zijn er in overvloed. Een prominent voorbeeld vond onlangs plaats binnen de universiteit van Californië in Berkley, waar studenten studiepunten kregen voor uitjes naar stripteasebars en deelname aan groepsorgieën. Het is een vastgesteld feit dat veel programma’s voor seksuele voorlichting op het voortgezet onderwijs, opzettelijk of niet, geleid hebben tot toenemende seksuele activiteit onder de jeugd en tot veel verwoeste levens.

Op veel scholen worden de Joods-christelijke waarden die ten grondslag liggen aan de westerse cultuur openlijk belachelijk gemaakt en vervangen door morele visies die vijandig staan ten opzichte van de waarden en waardigheid van ieder menselijk wezen. Dat zijn de overtuigingen die de culturele atmosfeer vormen die we ademen. Zoals J. C. Watts, lid van het Amerikaanse Congres, zo duidelijk formuleerde: „Het is geen toeval dat een maatschappij die het ouderlijk gezag ondermijnt, die religie marginaliseert, en die haar kinderen onderdompelt in een gewelddadige en door seksualiteit geobsedeerde populaire cultuur, kinderen voortbrengt die ongezeglijk, ongedisciplineerd, nihilistisch en in sommige gevallen belust op moord zijn en bereid te handelen overeenkomstig deze dweperij.”

Vage lessen
Zonder twijfel heeft de verstikkende wereldvisie die door het institutionele morele relativisme is gecreëerd, bijgedragen aan het creëren van een onderwijsatmosfeer van nauwelijks enige echte betekenis. Daarom worden lessen in westerse civilisatie vage lessen in multicultureel bewustzijn, en wordt zelfrespect, gescheiden van prestaties, de sleutel tot het begrijpen van alles.

Als we serieus van plan zijn de sociale en educatieve instellingen van het Westen een nieuwe impuls te geven, moeten we inzien welke geestelijke crisis er leeft in het hart van veel onderwijsinstellingen. Aan de top van zulke instellingen staan mensen die wanhopig zijn, niet alleen omdat het gebouw vervallen zijn of het computerlokaal leeg is, maar omdat hun levens zinloos lijken.

Hoewel het belangrijk is de sociale en economische structuren die onze onderwijsinstellingen aantasten te onderzoeken, is het belangrijker de verderfelijke ideeën die de grondslag vormen voor deze structuren af te zweren. Instellingen zoals onze scholen zullen worden zonder een echte bekering van de harten nooit hervormd worden. Als structuren aangepast worden, zullen de structurele veranderingen de wanhoop kunnen verbergen, maar die niet kunnen verslaan. Toekomstige hervormingen moeten plaatsvinden in het hart van de huidige crisis. Scholen moeten niet alleen naar de structuren kijken. De nadruk heeft al te lang op de structurele herziening gelegen.

De auteur is verbonden aan het Acton Instituut, een Amerikaanse organisatie die politieke vraagstukken bestudeert.