Dat staat in het Onderwijsverslag 2003/2004 van de Inspectie van het Onderwijs, dat inspecteur–generaal C. Kervezee woensdag heeft aangeboden aan minister Van der Hoeven (Onderwijs). Hoewel Nederlandse scholieren het in vergelijking met het buitenland goed doen, is er een betrekkelijk grote groep leerlingen die niet goed meekomt.

Op het eind van de basisschool kan hetzelfde aantal leerlingen niet veel beter technisch lezen dan kinderen die net in groep zes zitten. Van de jongeren tussen de 16 en 19 jaar die de school hebben verlaten, kan 7 procent niet goed genoeg lezen om bijvoorbeeld een gebruiksaanwijzing te snappen. Van der Hoeven noemde dat in een reactie opvallend omdat Nederlandse scholieren er in internationale onderzoeken op het punt van begrijpend lezen juist goed afkomen.

De allerzwakste scholen, waar leerlingen veel te weinig opsteken, blijft de minister achter de broek zitten. In het primair onderwijs zijn dertig scholen zeer zwak, in het voortgezet onderwijs drie. Twee opleidingen in het mbo hebben van de minister een waarschuwing gekregen. Blijvend zwakke scholen kan ze sluiten.

De inspectie stelt dat scholen nog beter moeten omgaan met maatschappelijke tegenstellingen. Een op de drie scholen zegt moeite te hebben met lessen over normen en waarden, democratie en andere culturen. Volgens de onderwijsinspectie moet het onderwijs juist de maatschappelijke samenhang vergroten. Minister Van der Hoeven zegt veel te verwachten van de maatschappelijke stage die in het voortgezet onderwijs wordt ingevoerd. Voor de oudste leerlingen van de basisschool komt er een nationale dag van de dialoog.

De groeiende spanningen in de samenleving komen tot uiting in geweld op school. Op vrijwel alle scholen worden leerlingen en docenten uitgescholden, beledigd, bedreigd en gepest. Dat speelt vooral op scholen met probleemleerlingen: het speciaal onderwijs, het praktijkonderwijs en het vmbo.

Leerlingen zijn vooral het slachtoffer, maar ook ouders zijn de dupe. Bij 29 procent van de basisscholen zijn ouders agressief tegen de onderwijzers. In de grote steden gaat het zelfs om de helft van de basisscholen.

Scholen doen daar nog te weinig tegen, vindt de inspectie. Maar weinig scholen houden alle incidenten systematisch bij en een veiligheidsplan is niet echt gebruikelijk binnen het onderwijs. „Scholen zijn er wel alerter op geworden", zei inspecteur–generaal Kervezee in een toelichting. „Maar je kunt nog niet echt zeggen dat het beter is geworden." Ze stelde dat het taboe op het bestaan van spanningen tussen groepen leerlingen doorbroken moet worden. „Het komt wel steeds meer op de agenda te staan."

Een heel ander ander maatschappeijk probleem waar scholen nog niet genoeg oog voor hebben, is overgewicht, signaleert de inspectie. Steeds meer kinderen zijn te dik, maar de tijd die ze op school bewegen, is gelijk gebleven. Scholen zouden in hun kantines meer broodjes gezond moeten aanbieden.

De onderwijsinspectie noemt het aantal voortijdige schoolverlaters nog altijd een ernstig probleem. Ruim een op de vijf jongeren tussen 20 en 24 jaar is niet voldoende opgeleid, bleek vorig jaar uit een internationaal onderzoek. Veel scholen bekommeren zich te weinig om hun zwakste leerlingen en het aantal afhakers houden ze niet goed bij. De problemen beginnen al bij de aanpak van spijbelen. Scholen doen er te weinig aan om dat binnen de perken te houden.

De Algemene Onderwijsbond (AOb) vindt de kritiek van de inspectie op het veiligheidsbeleid van scholen niet terecht. In de CAO staat dat scholen verplicht een schoolveiligheidsplan moeten opstellen. Volgens de bond heeft dat tot gevolg dat op het op veel scholen al veiliger aan het worden is.

Net als de AOb vindt de Besturenraad, de vereniging van het christelijk onderwijs, dat de inspectie in het jaarverslag niet veel nieuws te melden heeft. Op nieuw beleid van de minister zitten de christelijke scholen ook niet te wachten. Ze heeft al genoeg in gang gezet, waarbij ze meer dan haar voorgangers haar oor te luisteren heeft gelegd bij het onderwijsveld, vindt de Besturenraad. Alleen zou ze met nog meer geld over de brug moeten komen.