”De Hervormde Kerkorde. Een praktische toelichting”, tweede, geheel herziene en uitgebreide druk
Auteur: P. van den Heuvel
Uitgeverij: Boekencentrum, Zoetermeer, 2001
ISBN 90 239 1150 4
Pagina’s: 586
Prijs: € 40,-. Een hervormde kerkenraad weigert een kind te dopen. Dat mag. In sommige omstandigheden tenminste. De kerkenraad mag zo’n besluit in ieder geval niet als tuchtmaatregel hanteren omdat de ouders bijvoorbeeld niet vaak genoeg in de kerk komen. Dr. P. van den Heuvel legt in de tweede druk van ”De Hervormde Kerkorde. Een praktische toelichting” haarfijn uit wat de criteria zijn.

Perforeren van de ene gemeente naar de andere gebeurt vaak. Toch gaat dat niet zomaar, laat de kerkrechtdeskundige aan de hand van een serie kerkrechtelijke uitspraken zien. Op eigenlijk elke denkbare vraag die je maar kunt hebben op het terrein van het hervormde kerkrecht geeft de voorzitter van de hervormde Commissie voor kerkordelijke aangelegenheden (KOA) een antwoord.

De tweede herziene druk bevat 125 pagina’s meer dan de eerste editie, die in 1991 verscheen en 463 pagina’s telde. Uit een globale telling blijkt dat de omvang van het boek met ongeveer tien procent is toegenomen, omdat een ander, beter leesbaar, lettertype is gebruikt. Dan blijven er toch altijd nog tachtig pagina’s over met nieuwe informatie.

Dr. Van den Heuvel besteedt de extra ruimte onder andere aan een uitgebreidere behandeling van de perforatieregeling, de aanvaarding van homoseksuelen in de kerk en de bevoegdheden van de synode op het punt van het beheer. Waar het over de kerkvoogdijkwestie gaat, behandelt hij niet alleen de uitspraak van de kerkelijke rechter, maar ook de verschillende uitspraken van de burgerlijke rechter.

Ook het rapport ”Om de eenheid en heelheid van de kerk” dat de synode vorig jaar behandelde, komt -met instemming uitgebreid geciteerd- aan bod. De kerngedachte: ”Afscheiding van de Hervormde Kerk is niet mogelijk”. „Wie meent om des gewetenswil de weg van de kerkelijke ongehoorzaamheid te moeten gaan, kan zich niet beroepen op kerkelijke rechten.”

Dr. Van den Heuvel vermeldt niet dat er tegen de vaststelling van genoemd rapport door de synode van diverse kanten bezwaar is aangetekend bij de Generale Commissie voor de behandeling van bezwaren en geschillen. Zijn gedachtegoed kennende zal hij er wel van uit gaan dat de kerkelijke rechter de bezwaarmakers geen gelijk zal geven.

Aan het hart
De stijl van het boek is stellend. Het beschrijft hoe het hervormde kerkrecht in elkaar steekt. Je mag veronderstellen dat de auteur het gezien zijn functie wel eens is met de kerkordelijke regelingen en de uitspraken van de Generale Commissie.

De lezer ziet dr. Van den Heuvel zelf niet zo vaak in het boek. Dat wordt anders als de positie van de kerkenraad in het geding is. Die ligt hem kennelijk na aan het hart. Want als het gaat over de positie van de wijkkerkenraad ten opzichte van de centrale kerkenraad of de van de eigen kerkenraad ten opzichte van die van een buurgemeente, dan geeft hij zijn eigen mening en neemt hij afstand van uitspraken van de kerkelijke rechter. Bijvoorbeeld: „Naar mijn gedachte zou er aanleiding zijn om in een centrale gemeente de eigen verantwoordelijkheid van de wijkkerkenraad ten aanzien van de kerkdiensten nadrukkelijker te onderstrepen. Het kan nauwelijks de bedoeling zijn dat een centrale kerkenraad aan een wijkkerkenraad zou verbieden een kerkdienst te beleggen, bijvoorbeeld op zondagavond, als daar in die wijkgemeente behoefte aan zou bestaan.”

De uitgever koos voor een grotere letter en helderder papier dan bij de eerste druk. Dat leest prettig. De nieuwe donkerblauwe kaft van het boek is echter geen succes. Het krast snel. Voor een uitgave die echt een gebruiksvoorwerp is, is dit jammer. Aan de inhoud doet dit natuurlijk niets af.

Voor ieder die ook maar enigszins met kerkrecht in aanraking komt, is dit boek een must. En zij die de eerste editie al in de kast hebben staan, kunnen de tweede druk er gerust naastzetten. Niet alleen omdat het boek flink is uitgebreid, maar ook omdat alle wijzigingen die sinds 1991 in de hervormde kerkorde zijn aangebracht, zijn verwerkt. Ook de nieuwe uitspraken van de Generale Commissie nam dr. Van den Heuvel mee.

Momentopname
Dat is ook een mooie kant aan het boek, omdat de meeste uitspraken van de kerkelijke rechter meestal niet breed bekend worden. Door de verwerking in dit boek is er -zij het alleen van die uitspraken die zijn betoog ondersteunen of toelichten- toch kennis van te nemen. Het laat tegelijk zien dat de Hervormde Kerk lang niet volmaakt is. Een gang naar de rechter duidt op problemen en meningsverschillen. En er zijn maar weinig ordinanties waarover de kerkelijke rechter in de loop der tijd geen uitspraak heeft gedaan.

Omdat de hervormde kerkorde nog steeds wordt gewijzigd en er nog een aantal kwesties bij de kerkelijke rechter ligt, is met dit boek het laatste woord niet gesproken. Het biedt een momentopname, maar dan wel één die aanzienlijk meer bij de tijd is dan de vorige editie van 1991.

Dat er dingen in het boek staan die bij een deel van de hervormde kerkleden weerstand oproepen, heeft niet zozeer te maken met het boek of zijn auteur, maar is nauw verbonden met de uitspraken die de kerkelijke rechter heeft gedaan en de ontwikkelingen in de Hervormde Kerk, die dr. Van den Heuvel beschrijft.