Meer dan in Nederland is in Groot-Brittannië het terugtreden van de zittende vorstin een geliefd onderwerp van speculatie. Vorige week nog stond het centraal tijdens een ontmoeting van enkele Britse monarchie-experts en vertegenwoordigers van de buitenlandse pers. Onder deze ”royalty-watchers” heerste de gedachte dat koningin Elizabeth niet zou aftreden, maar wel veel taken zal overdragen aan kroonprins Charles. Gisteren werden ze op hun wenken bediend.

Aan het slot van haar toespraak zei de Koningin: „Bovenal wil ik verklaren dat ik, met hulp van mijn gezin, wil doorgaan in de dienst aan de mensen van ons volk, zo goed als ik in de veranderende tijden maar kan.”

Koningin Elizabeth II kwam in 1952 vrij onverwachts op de Britse troon. De 25-jarige kroonprinses was juist begonnen aan een werkbezoek aan Kenia, toen haar vader, koning George VI, stierf. Op 6 februari 1952 volgde Elizabeth haar vader op als monarch over het Verenigd Koninkrijk. De officiële kroning vond pas een jaar later plaats, in juni 1953.

De toespraak van de koningin gisteren stond in het teken van de veranderingen gedurende die vijftig jaren. „Verandering is de constante geworden. Het in de hand houden van die veranderingen is een belangrijke taak geworden.”

Ook op politiek vlak had ze veel veranderingen meegemaakt, zei de Koningin. „Vanaf 1952 ben ik er getuige van geweest hoe ons volk zich een weg moest banen door de omwentelingen in het internationale landschap, zoals de opkomst van het Britse Gemenebest, de groei van de Europese Unie, het einde van de Koude Oorlog en nu de donkere dreiging van internationaal terrorisme.”

Opvallend was dat de koningin tegen de achtergrond van internationale ontwikkelingen geen woord wijdde aan de ontmanteling van het Britse koloniale rijk. Toen koningin Elizabeth in 1952 op de troon kwam, had Groot-Brittannië nog tientallen koloniën en dachten de meeste politici dat veel landen pas in 2020 onafhankelijk zouden kunnen worden. De soeverein (zoals de koningin in Engeland wordt genoemd) is bij uitstek de persoon die deze veranderingen zich heeft zien voltrekken.

Het gebeurt niet vaak dat de koningin zo’n persoonlijk getoonzette redevoering houdt. Eerdere keren waren bijvoorbeeld de 50-jarige herdenking van de Tweede Wereldoorlog in 1995 en de 300-jarige herdenking van de ”Glorious Revolution” in 1988. De jaarlijkse toespraken bij de opening van het parlement bevatten voornamelijk dictaten van de regering.

De koningin dankte het volk voor de „loyaliteit, ondersteuning en inspiratie die u me heeft gegeven gedurende deze vijftig onvergetelijke jaren.”

Maar niet alleen wil de vorstin het volk danken, het volk wil de koningin ook danken „voor de absolute toewijding van hare majesteit en prins Philip”, zo zei premier Tony Blair vorige week in het Lagerhuis.

Blair verwees naar een uitspraak van de kroonprinses toen ze op 21-jarige leeftijd in Kaapstad was: „Ik verklaar dat mijn hele leven, of het lang of kort zal zijn, toegewijd zal zijn aan uw dienst.”

„Die belofte heeft ze gehouden”, stelde Blair vast. „Bij de kroning was ik nog maar drie weken oud en ik herinner me dat ik als schooljochie in Durham de koningin in de jaren zestig voor de eerste keer zag. Het is een voorrecht nu als haar eerste minister te mogen dienen.”

De koningin had historische grond gekozen voor haar toespraak. Westminster Hall is een indrukwekkend gebouw, waar door de eeuwen heen al vele keren de toekomst van het Britse volk op losse schroeven heeft gestaan. Hier zijn vriendschappen gevormd om de koninklijke partij te steunen, maar ook samenzweringen gesmeed om de monarchie om zeep te helpen.

Nog maar enkele weken geleden verdrongen zich hier honderdduizenden mensen om de laatste eer te bewijzen aan de overleden koningin-moeder, die daar in staatsie lag opgebaard. De laatste die deze eer kreeg was de beroemde oorlogspremier Winston Churchill bij zijn dood in 1965. Maar in dezelfde Westminster Hall moest ook koning Charles I in 1649 zijn doodvonnis aanhoren.

De Hall is het oudste gebouw dat is overgebleven van het grote Westminster Palace dat in de elfde eeuw werd gebouwd. Toen de Normandische koning Willem de Veroveraar Engeland in 1066 onder de voet liep, vestigde hij zich in Westminster. Het paleis in Westminster werd gebouwd door koning William Rufus, de zoon van de Veroveraar. In 1099 was het klaar. In 1999 werd het 900-jarig jubileum gevierd.

Het is een van de grootste middeleeuwse gebouwen waarvan het dak niet wordt ondersteund. Oorspronkelijk stonden er twee rijen pilaren onder, maar koning Richard II liet in de veertiende eeuw een dak met een vrije overspanning aanbrengen.

De functie van Westminster Hall is vergelijkbaar met die van de Ridderzaal in Den Haag. De toespraken bij de opening van het parlement vinden er plaats en er zijn officiële ontvangsten bij staatsbezoeken. Tegelijk heeft de Hall een lange geschiedenis als feestzaal. Met een vloeroppervlak 1546 vierkante meter is Westminster echter veel groter dan de Ridderzaal.

Koningin Elizabeth hield haar toespraak dinsdag aan de vooravond van vijftien weken grote jubileumfeesten in het hele land. Ook brengt ze bezoeken aan alle regio’s van het land. Woensdag begint ze in Cornwall, in het zuidwestelijke puntje.

Tijdens deze reizen wil de koningin ook langsgaan bij enkele moskees en sikhtempels. Dit is om aan te geven dat niet-christenen „evenzeer een centraal deel van de moderne Britse bevolking zijn geworden”, zo zei een woordvoerder van Buckingham Palace in een toelichting.

Hoewel koningin Elizabeth het officiële hoofd van de protestantse Anglicaanse Kerk is, prees ze gisteren de integratie van niet-christelijke religies in Groot-Brittannië. „Wij zijn er trots op dat de overgang naar een multiculturele en multireligieuze samenleving -een belangrijke ontwikkeling sinds 1952- zo vreedzaam en met zo veel welwillendheid is verlopen.”