De aftakeling van de paus en zijn recente overlijden lieten mr. Andrzej Polaszek onberoerd. In afwijking van het overgrote deel van het Poolse volk had hij meer deernis met dan bewondering voor Karol Wojtyla. „Het feit dat deze paus een Pool was, deed mij niets.”

De verdiensten van de overleden kerkvorst liggen voor de Poolse voorganger en bedrijfsjurist vooral in zijn strijd tegen het communisme. „Daarin was hij onmiskenbaar een dapper man. Als aartsbisschop van Krakow keerde hij zich openlijk tegen het communisme, als paus heeft hij die lijn voortgezet. Zijn betekenis in de val van het communisme valt niet te loochenen. Maar als leider van de Rooms-Katholieke Kerk ging hij in tegen het Evangelie. Dat is voor mij het meest bepalend in de beoordeling van deze man.”

Opvallend was voor Polaszek het dubbele in het denken van de Poolse paus. „In zijn ethische opvattingen was hij uitermate conservatief. Dat gold ook voor zijn waardering van traditionele vormen en de Mariacultus. De verering van Maria is door hem sterk gepropageerd. Tegelijk was hij theologisch behoorlijk vrijzinnig. Behoudende rooms-katholieken hadden grote moeite met zijn inzet voor oecumene, niet alleen als dialoog tussen verschillende christenen, maar ook als dialoog tussen verschillende religies.”

Vergeleken met andere rooms-katholieke landen in Europa lijkt het rooms-katholicisme in Polen nog van een ongekende kracht. Op zondag wordt mis na mis bediend. Ook doordeweeks gaat een groot deel van de Polen trouw naar de kerk. Polaszek wil dat niet afdoen als religieuze schijn. „Het is echt, maar wel zeer ondiep. Hoewel de paus hier als een god werd vereerd, liet slechts een klein deel van de bevolking zich wat gelegen liggen aan zijn opvattingen. De betrokkenheid op deze paus was vooral emotioneel. Hij wordt gezien als de grootste Pool aller tijden: een vader voor het vaderland. Met zijn waarschuwingen tegen voorbehoedmiddelen en abortus wordt echter niets gedaan.”

Daarmee wil de gereformeerde jurist de positie van Polen als het rooms-katholieke bolwerk van Europa niet ontzenuwen. „Het aantal conservatieve rooms-katholieken in Polen is hoger dan waar ook in Europa, dat is duidelijk. Maar op het geheel van de bevolking is het ook hier een minderheid. Voor het overgrote deel behoort het rooms-katholicisme tot de identiteit van ons volk. Wat het theologisch inhoudt, weten ze absoluut niet. Die houding is overigens inherent aan deze godsdienst. Voor een protestant is de verkondiging bepalend, een rooms-katholiek komt naar de kerk voor de sacramenten, de liturgie, de symboliek, de sfeer.”

Sinds de val van het communisme ziet Polaszek in zijn land verschillende ontwikkelingen. Onder jonge Poolse intellectuelen slaat de secularisatie toe. „Daartegenover heb je een groep gestudeerden die juist veel bewuster rooms-katholiek wordt. Door contacten met westerse landen zien ze dat het rooms-katholicisme geen vanzelfsprekendheid is. Dat leidt ertoe dat ze zich gaan verdiepen in de wortels van hun godsdienstige overtuiging. Een deel sluit zich aan bij de orthodoxe organisatie Opus Dei, die sterk gericht is op de paus. Anderen zetten zich in voor het herstel van de Latijnse traditie van voor het tweede Vaticaanse Concilie. Het liefst zien ze vandaag nog het Latijn weer ingevoerd als kerktaal.”

In tegenstelling tot collega’s die beweren dat het Poolse volk door het wegvallen van de paus in een geestelijk vacuüm zal belanden, verwacht de gereformeerde voorganger van Poznan niet dat er veel zal veranderen. „Het Poolse rooms-katholicisme was al sterk voordat Karol Wojtyla paus werd. Dat er na een eeuwenlange traditie van Italiaanse pausen een Poolse paus kwam, heeft zeker invloed gehad op de nationale trots van Polen, maar dat zal niet veranderen. Er wordt al gesproken over zijn zaligverklaring. Ik verwacht dat het Vaticaan heel snel tot dat proces zal overgaan. Daarmee blijft Karol Wojtyla ook in de toekomst het idool van het Poolse volk. Zo mogelijk nog sterker dan tijdens zijn leven.”

Over de toekomst van de kleine Gereformeerde Kerk in zijn vaderland is Polaszek niet somber gestemd. „De situatie van de kerk in Polen is afhankelijk van de genade en de vrijmacht van God, dat voorop. Maar in het algemeen geloof ik in de overwinning van het Evangelie. Wel ben ik me ervan bewust dat het een werk is voor vele generaties.”

Ook dat is voor de Pool geen reden tot somberheid. „Het stimuleert me juist om dat te doen wat God van me vraagt: In gehoorzaamheid Zijn Woord uitdragen. Ik besef dat de vrucht van ons werk waarschijnlijk pas over tientallen jaren gezien zal worden, maar wat zijn decennia in het licht van de eeuwigheid? De kerk is niet iets van één generatie. Wij zijn aan het ploegen en zaaien. We hopen en bidden dat onze kinderen betrokken mogen zijn bij het inzamelen van de oogst.”

De grootste zwakte van het protestantisme in Polen ligt voor de jurist in het gevoel een belegerde vesting te zijn. „Een kleine minderheid, die van alle kanten wordt belaagd. Dat is geen bijbelse houding. We zouden meer van Gideon moeten hebben. Een kleine groep kan in Gods kracht grote daden verrichten.”