De Cubaanse mensenrechtenactivist Elizardo Sánchez noemde de aanvaarding van de resolutie „een mijlpaal” en sprak de hoop uit dat de vermeende misdragingen van „de tropische Taliban” nu aan het daglicht kunnen komen.

Hoewel de resolutie ook een zinsnede bevat waarin Cuba lof ontvangt voor het handhaven van „sociale rechten” ondanks een „avers internationaal klimaat”, was de uitslag van de stemming een gevoelige nederlaag voor de regering van president Fidel Castro.

Wat Havana vooral stak, was dat Mexico, zijn traditionele bondgenoot in Latijns-Amerika, voor het eerst meestemde met een veroordeling van het Cubaanse bewind. Van oudsher onthielden de Mexicanen zich van stemmen wanneer voor Cuba een VN-terechtwijzing dreigde. Ook Argentinië en Uruguay steunden in Genève de resolutie. Het botert al langere tijd niet tussen Fidel Castro en enkele van zijn Latijns-Amerikaanse ambtgenoten. Het voor Cuba teleurstellende verloop van de stemming in de mensenrechtencommissie deed de sluimerende diplomatieke spanningen deze week escaleren, waarbij Havana het vizier richtte op zijn grootste boosdoener, president Vicente Fox van Mexico.

In het bijzijn van ongeveer zeventig journalisten en correspondenten liet minister Felipe Pérez Roque van Buitenlandse Zaken zondag een bandopname afspelen waarop een telefoongesprek te beluisteren was tussen Fidel Castro en Vicente Fox. Het was deze laatste die naar Cuba belde om Castro als „goede vriend” te vragen zich niet langer dan strikt noodzakelijk op te houden bij de VN-topconferentie over armoedebestrijding die een maand geleden plaatshad in de Noord-Mexicaanse stad Monterrey.

„Luister Fidel, je komst geeft me hier een boel problemen. Je weet toch ook wel dat de hedendaagse wereld een eigenaar heeft? Dat weet Kofi (Annan) ook en hij legt zich er gewoon bij neer. Als je toch per se wilt komen, trek dan in je toespraak alsjeblieft niet zo van leer tegen de Amerikanen. Daar komen alleen maar moeilijkheden van”, aldus Fox over de telefoon.

De Mexicaanse president verzocht Castro met klem om zijn aanwezigheid op de top te beperken tot enkele uren. „Je arriveert ’s ochtends om negen uur, houdt je toespraak, bent aanwezig bij de lunch van staatshoofden (…„ik laat je dan naast mij zitten”…) en gaat vervolgens weer terug”, hetgeen de verbouwereerde Castro stamelend deed vragen waarheen hij dan moest afreizen. „Nou, terug naar je eiland gewoon”, aldus Fox.

Het beperkte welkom dat de Cubaanse leider in Monterrey ten deel viel, resulteerde uiteindelijk in een diplomatieke rel van jewelste, waarbij Castro, vrijwel direct na een allesbehalve ingetogen tirade, stampvoetend van woede en verontwaardiging heenging en er ook geen twijfel over liet bestaan dat hij door de gastheer de deur was gewezen. Eenmaal terug in Havana zei Castro het gedrag van president Fox „beschamend” te vinden. „De president van het eens zo trotse Mexico is vervallen tot een loopjongetje van Bush. Het is voorwaar een zielige vertoning.”

De Mexicaanse regering deed na het incident rond Castro alsof er geen vuiltje aan de lucht was. President Fox zei er ook „helemaal niets” van te begrijpen. „Hij is gewoon vertrokken. Misschien was er in Cuba iets aan de hand dat zijn onmiddellijke aandacht vereiste”, zo verklaarde Fox na afloop van de conferentie.

De zondag afgespeelde bandopname zet de president van Mexico te kijk en prikt genadeloos door zijn leugentjes heen. Dat is Cuba’s vergelding voor het besluit van de Mexicaanse regering om in Genève de VN-resolutie mede te ondertekenen. „Het was voor ons de bekende druppel. Wij hadden namelijk de Mexicaanse regering al eerder gewaarschuwd op te houden met het verspreiden van leugens”, aldus minister Pérez Roque.

De toorn van Havana is bij dit alles vooral gericht op de figuur van de Mexicaanse minister van Buitenlandse Zaken, Carlos Castañeda, die in de ogen van de Cubaanse beleidsmakers een verrader is. Minister Castañeda is een bekende linkse schrijver en essayist, die groot aanzien geniet in progressief-intellectuele kringen op het continent. Dat juist Castañeda zich laat „misbruiken” door de Verenigde Staten om het Amerikaanse beleid voor Latijns-Amerika te ondersteunen en uit te dragen, is iets dat de regering van Cuba moeilijk kan bevatten. Fidel Castro noemde de Mexicaanse bewindsman onlangs de „duivelse en cynische architect” van het nieuwe, onderdanige Mexico.

Dit soort termen is evenwel niet uitsluitend bestemd voor minister Castañeda. Zo heet de president van Uruguay, Jorge Batlle, een „lafhartige lakei” en diens Argentijnse ambtgenoot Eduardo Duhalde een „hielenlikker van het grootkapitaal.” Zelfs de socialistische president van Chili, Ricardo Lagos, is volgens Havana niets meer dan een „dwalende ziel”, terwijl het Peruaanse staatshoofd, Alejandro Toledo, het mag doen met de titel „warhoofd.” De enige Latijns-Amerikaanse leider die bij de Cubanen in de smaak valt is de Venezolaanse president Hugo Chávez. Hij heet de „fiere aanvoerder van een glorierijke natie.”

De tirades van Havana zijn het directe gevolg van het isolement waarin Cuba opnieuw is terechtgekomen na de machtswisseling in Mexico, waar Vicente Fox van de Partij voor Nationale Actie (PAN) anderhalf jaar geleden een einde maakte aan de onafgebroken heerschappij en het machtsmonopolie van de Partij van de Institutionele Revolutie (PRI). Terwijl zijn PRI-voorgangers sinds jaar en dag warme diplomatieke betrekkingen met Cuba cultiveerden om zodoende de Verenigde Staten een beetje dwars te zitten, zoekt het Mexico van president Vicente Fox juist een verdere toenadering tot de Verenigde Staten. In het kader van deze beleidszwenking zet de Mexicaanse regering ook andere landen in de regio aan om een meer kritische houding aan te nemen ten aanzien van Cuba. En dat is ook aardig gelukt.

Op aandringen van Mexico ging zo bijvoorbeeld de regering van Uruguay ertoe over om in de VN-mensenrechtencommissie de anti-Cuba-resolutie op te stellen en in te dienen. Het was voor de VS, die zelf niet langer zitting hebben in de commissie, van groot diplomatiek belang dat het initiatief om Cuba te veroordelen kwam van een Latijns-Amerikaans land.

De eerder op het continent geringe animo om de beperkte politieke vrijheden op Cuba aan de kaak te stellen, heeft plaatsgemaakt voor een groeiende irritatie over Fidel Castro en diens rigide en vooral verouderde denkpatroon. „Wanneer elders in Latijns-Amerika de mensenrechten maar even in de verdrukking komen, volgt meteen een scherpe veroordeling uit alle hoeken. Dat is een bijzonder welkome ontwikkeling, die ervoor heeft gezorgd dat heden ten dage bijvoorbeeld staatsgrepen al bij voorbaat tot mislukken zijn gedoemd, als zij nog voorkomen. De democratisering van de landen op het continent heeft inmiddels diep wortel geschoten”, zo argumenteert de Mexicaanse politicoloog Alberto Aziz Nasif.

Volgens de academicus zorgt juist deze ontwikkeling ervoor dat de landen van Latijns-Amerika steeds minder geduld hebben met buitenbeentje Cuba, waar politieke hervormingen nog steeds uitblijven. „Het is natuurlijk vrij gênant wat president Fox gedaan heeft ten tijde van de VN-topconferentie in Monterrey, maar het is wel tekenend voor de veranderde wereld waarin Castro thans moet opereren. De Cubaanse president heeft er moeite mee om te wennen aan zijn nieuwe status als alleenheerser en dus als vreemde eend in de Latijns-Amerikaanse bijt. Hij is nu niet meer de enigszins bewonderde underdog van weleer. En dat valt hem moeilijk”, aldus Nasif.