Pechtold had woensdagochtend een gesprek met premier Balkenende. Hij is nu nog burgemeester van Wageningen. Achter de schermen was hij nauw betrokken bij de totstandkoming van het zogeheten paasakkoord, dat D66-fractievoorzitter Dittrich zaterdag sloot met zijn collega’s van CDA en VVD.

Doordat Pechtold zich beschikbaar stelt als opvolger van De Graaf, wordt het voor het partijcongres van D66 komende zaterdag extra moeilijk om het bereikte akkoord naar de prullenbak te verwijzen. Dat zou de partij in een diepe crisis kunnen storten.

Partijleider Dittrich zei gisteren tijdens het kamerdebat over het akkoord er nog het volste vertrouwen in te hebben dat de D66-leden hem zullen steunen. Het is echter allerminst zeker dat hij groen licht krijgt. Woensdag verklaarde D66-oprichter Van Mierlo in Trouw dat hij tegen het akkoord is. Hij overweegt zelfs zijn lidmaatschap op te zeggen als het congres met het paasakkoord instemt. Van Mierlo heeft in zijn partij nog steeds veel invloed.

Het D66-kopstuk verwijt de coalitiepartners te „sjoemelen.” Door de gekozen burgemeester in de Grondwet te willen opnemen, is de kans op democratische vernieuwing volgens hem alleen maar kleiner geworden. Hij wil ook helder hebben of de ’kroonjuwelen’ van zijn partij nog steeds in tel zijn. Strijd voor democratische vernieuwing is in zijn ogen nog steeds de bestaansreden voor D66. Als de jonge generatie dat anders ziet, heeft hij naar zijn idee niet veel meer bij D66 te zoeken.

Doordat de PvdA heeft aangekondigd niet aan de grondwetswijziging voor de gekozen burgemeester te zullen meewerken, is de kans op verandering van de bestaande situatie vrijwel nihil. „Wat me tegenstaat, is dat D66 met deze afspraak een aanloop neemt naar voortzetting van de coalitie met CDA en VVD”, aldus Van Mierlo.

Hij zou het liefst zien dat het congres Dittrich terugstuurt naar de onderhandelingstafel. Het is de vraag of die daartoe bereid is. Zo niet, dan valt het kabinet en komen er nieuwe verkiezingen. De nieuwe minister Pechtold zou dan al na enkele dagen demissionair worden.

Tijdens het kamerdebat van dinsdag over het paasakkoord had de oppositie kritiek op de aanstaande benoeming van een opvolger van De Graaf. Wachten tot na het D66-congres zou hoffelijker zijn tegenover de Koningin. Premier Balkenende betwistte dat. De uitkomst van het congres afwachten zou volgens hem niet zuiver zijn, ook niet tegenover het staatshoofd.

Bij D66 regent het momenteel aanmeldingen. Ieder lid heeft zaterdag stemrecht. Een groot deel van de aanmeldingen is afkomstig van Keer het Tij, een verzameling actiegroepen die ageert tegen het huidige kabinet. Het secretariaat van D66 zegt de plotselinge aanwas niet tijdig te kunnen verwerken. Vice-voorzitter Robbers zei woendagmorgen dat hierdoor mensen die zich vanaf dinsdag 12.00 uur hebben aangemeld geen stemrecht hebben.

Uit een peiling van het bureau Interview NSS in opdracht van het tv-programma NOVA blijkt dat 32 procent van de D66-stemmers het akkoord steunt, 31 procent het afwijst en 28 procent het niet weet. Wel vindt een meerderheid van 59 procent dat het goed is dat het kabinet doorregeert.

De positie van tweede vice-premier, die De Graaf in het kabinet bekleedde, gaat naar D66-minister Brinkhorst van Economische Zaken. Brinkhorst geldt als een van de voornaamste pleitbezorgers van de huidige sociaal-economische hervormingen.