Kort na de krachtige beving in de Indische Oceaan reageert het Pacific Tsunami Warning Center (PTWC) in de Stille Oceaan, op Hawaï. Het instituut geeft een bulletin uit met de mededeling dat er geen waarschuwing voor een tsunami uitgaat. Die mededeling geldt voor de kustgebieden in de Stille Oceaan.

Voor de Indische Oceaan kan het PTWC slechts gissen. Het bulletin rept over de mogelijkheid van een tsunami, maar als kustbewoners binnen twee uur na de voor hun regio verwachtte aankomsttijd geen grote golven zien, kunnen ze ervan uitgaan dat een tsunami uitblijft, zegt het bulletin.

Meer kan het PTWC voor de Indische Oceaan niet melden. Er gaan nog een paar telefoontjes achteraan, naar Amerikaanse ambtenaren in Azië, en dat is het dan. Het PTWC kan eenvoudig niets met zekerheid zeggen over de risico’s voor een tsunami in de Indische Oceaan, omdat apparatuur daarvoor in die omgeving totaal ontbreekt.

Daarom is het ook maar een slag in de lucht om vanuit bijvoorbeeld een Nederlands instituut als het KNMI op de avond van tweede paasdag te zeggen dat het heel waarschijnlijk is dat er na zo’n zware aardbeving grote kans is op een tsunami. Het omgekeerde is eerder waar. In de afgelopen eeuw doen zich in de bodem van de Indische Oceaan tientallen zware aardbevingen voor en slechts een daarvan heeft een desastreuze tsunami tot gevolg: die van 26 december 2004.

Ligt de haard van een zeer zware aardbevingen op enkele honderden kilometers diepte in de oceaanbodem, dan is de kans op een tsunami nihil. Het grootste gevaar vormen de zware bevingen op enkele kilometers diepte. Als zo’n beving zich dan ook nog voordoet bij een breuk in de aardkorst, bestaat de kans dat zich langs die breuklijn flinke verticale verplaatsingen van de aardkorst voordoen. In dat geval ontstaat er zeker een tsunami.

Geen enkel land aan de Indische Oceaan beschikt over een technisch systeem dat tsunami’s in die oceaan kan waarnemen. Het tegenovergestelde geldt voor de Stille Oceaan. Japan bijvoorbeeld beschikt op het vasteland en op de zeebodem over meer dan 1000 seismografen. Dat zijn apparaten die onmiddellijk gegevens leveren in het geval van een aardbeving. Daarnaast heeft dat land op de zeebodem in de buurt van breuklijnen hypergevoelige sensoren om een snelle stijging van de waterspiegel te detecteren. Er bestaan sensoren die 1 millimeter variatie ten opzichte van de gemiddelde golfhoogte op een diepte van 5000 meter waarnemen.

Zo’n soort systeem moet beschikbaar komen voor alle landen aan de Indische Oceaan, aldus de deelnemers aan de VN-top in Kobe, eerder dit jaar. Binnen achttien maanden na die top moet het technisch functioneren.

Maar er is meer nodig, aldus de deelnemers destijds in Kobe - en dat blijkt nu al, bij de beving van maandag. Op Sri Lanka bijvoorbeeld ontstaat op de avond van tweede paasdag een soort nationale rampenoefening. Volgens de VN blijkt daaruit dat een tsunami-alarm in de regio werkt, maar tegelijkertijd is duidelijk dat de samenleving niet is voorbereid.

De Srilankaanse kustbewoners zoeken massaal een veilig heenkomen. Daarbij blijkt dat politie en strijdkrachten op veel plaatsen niet in staat zijn om de stromen voertuigen en mensen in goede banen te leiden. Tegelijk wordt duidelijk dat bij zo’n evacuatie het mobiele telefoonnetwerk daar plat gaat en dat ook de vaste verbinding massale communicatie niet aankan. Het duurt zeker twee tot drie jaar om de bevolking te instrueren hoe te handelen bij een ramp, waarschuwen de VN.

Maar ook bij een perfect werkend tsunami-waarschuwingssyteem blijven zware aardbevingen voor de bevolking rond de Indische Oceaan een ernstige bedreiging. De meeste bevingen gaan immers niet gepaard met een tsunami, maar vergen wel honderden, soms duizenden slachtoffers, zo weet sinds tweede paasdag ook de bevolking van Nias.