Minister De Graaf heeft woensdag zijn portefeuille ter beschikking gesteld. Dat was te verwachten. De invoering van de direct gekozen burgemeester was een speerpunt van zijn beleid. Juist daarvoor was hij minister geworden.Dat plan is nu door de Senaat onderuitgehaald. Daarbij komt dat hij ook geen zekerheid heeft dat een ander hoofdpunt van zijn politiek agenda, de herziening van het kiesstelsel, het wel zal halen. Daarover bestaat binnen de coalitie grote onenigheid.

Bij het aftreden van een minister om politieke redenen spreekt men van een ministerscrisis. Maar in dit geval kan die ministerscrisis gemakkelijk uitgroeien tot een kabinetscrisis. De kans is reëel dat ook de andere bewindslieden van D66 er de brui aan geven.

Wat is er voor hen nog voor eer aan te behalen als ze blijven zitten in dit kabinet? Het was toch al een coalitie waar de achterban van D66 niet enthousiast over was. Het kabinetsbeleid als geheel roept bij de kiezers weinig bijval op, vanwege de bezuinigingen en lastenverzwaringen die noodzakelijk waren.

Met een massale invoering van de gekozen burgemeester in 2006 wilde D66 bij de kiezers scoren. Die zouden er van doordrongen moeten worden dat dankzij de inbreng van deze partij er nu toch een fundamentele stap gezet was ten aanzien van de democratisering van het gemeentelijk bestel. Nederland had nu eindelijk, net als de andere Europese landen, een gekozen burgemeester.

Of de kiezers dat punt bij hun stemkeuze zwaar zouden laten wegen, zou overigens de vraag zijn geweest, maar nu is de kans daarop helemaal verkeken. Een kabinetscrisis leidt echter naar alle waarschijnlijkheid tot een kabinet van PvdA en CDA. Daarbij is D66 niet meer nodig. Als kleine partij dreigt zij dan helemaal gemarginaliseerd te worden.

Minister De Graaf is onderuitgehaald doordat de discussie over de grondwetswijziging (de deconstitutionalisering van de burgemeestersbenoemingen) en de discussie over de invoering van de direct gekozen burgemeester en diens bevoegdheden, door elkaar gingen lopen. Het is een fundamentele fout van hem dat hij dat niet heeft weten te voorkomen.

Als hij de tijd genomen had om eerst de grondwetswijziging af te wikkelen, had hij in de tweede helft van zijn ministerschap het wetsontwerp over de gekozen burgemeester er waarschijnlijk wel door kunnen slepen. Het schrappen van de grondwetsbepaling over de kroonbenoeming kon immers in eerste instantie op brede steun rekenen. Maar dan had hij zijn wilde plannen voor 2006 moeten laten varen. Wie te veel wil scoren, loopt het risico om met lege handen thuis te komen.

Het bijzondere aan de huidige situatie is dat het de oppositiepartijen zijn die de val van een minister teweegbrengen. De senatoren van de regeringscoalitie stemden immers allemaal keurig voor de grondwetswijziging.

Uiteraard stond daarbij voor de linkse partijen in de Senaat voorop dat men door tegen de grondwetswijziging te stemmen, het kabinet flink dwars kon zitten. Wie weet betekende dat de val van Balkenende II.

PvdA-leider Bos heeft dan ook geen reden om zich kwaad te maken over het gedrag van zijn politieke vrienden in de Senaat. Hij komt hiermee een stap dichter bij het premierschap. Wel heeft de partij aan de kiezers wat uit te leggen.

De komende dagen valt de beslissing over het voortbestaan van het kabinet. Levert D66 een nieuwe minister of niet?

Verder moeten we wel bedenken dat de discussie over de gekozen burgemeester hiermee niet ten einde is. Maar er zal een nieuw voorstel tot wijziging van de Grondwet nodig zijn om deze figuur te realiseren. Op die manier zijn we zo weer een aantal jaren verder.