”Ik zoek mijn broeders. Uit het leven van Joseph Zalman (1860-1924)”, bewerkt door M. H. Karels-Meeuse
Uitgeverij: Den Hertog, Houten, 2004
ISBN 90 331 1860 2
Pagina’s: 133
Prijs: € 14,50. Joseph Zalman (1860-1924) was een tot het christendom bekeerde jood die als zendeling onder zijn volksgenoten heeft gewerkt. Hij speelde een centrale rol in de jodenzending zoals deze eind negentiende, begin twintigste eeuw in Nederland gestalte kreeg en een krachtige impuls gaf aan de belangstelling voor Israël onder Nederlandse christenen. M. H. Karels-Meeuse herschreef de biografie die in 1934 werd uitgegeven door zijn echtgenote A. R. Zalman-Marda.

Het boekje kreeg de titel mee ”Ik zoek mijn broeders”, ontleend aan het levensdevies van de gedreven hoofdpersoon. Het eerste deel, met veel persoonlijke gegevens over Zalman, is vertellend van aard, terwijl het tweede gedeelte een meer beschrijvend karakter heeft.

We worden meegenomen naar het tsaristische Rusland, waar Zalman zijn jeugdjaren doorbracht aan de oevers van de Donau. Hij groeide op in de grote joodse gemeenschap die zich hier bevond. Net als talloze andere joden ontvluchtte hij de verschrikkingen van de pogroms en probeerde via Nederland de oversteek naar het vrije Amerika te maken. Wachtend op de boot naar New York kwam hij in Amsterdam ’toevallig’ terecht in de Zionskapel, waar ds. Adler, zendingspredikant vanwege de London Society for Promoting Christianity amongst the Jews, voorging.

Deze ervaring zou zijn leven beslissend veranderen. Samen met zijn eerste vrouw ging hij onder leiding van ds. Adler de Schriften onderzoeken en kwam hij tot de conclusie dat Jezus de beloofde Messias moest zijn. Op Hemelvaartsdag 1886 liet hij zich dopen. De rest van zijn leven zou hij besteden in dienst van de London Society, eerst als helper van ds. Adler in Amsterdam, later als zendeling onder de joden te Rotterdam.

In de Maasstad bevonden zich gedurende deze periode veel joodse emigranten die afkomstig waren uit Oost-Europa en met de Holland-Amerika Lijn naar het verre Westen reisden. In gebouw Elim werden de berooide en getraumatiseerde vluchtelingen opgevangen. Zij kregen er kleding, voedsel en er waren bijeenkomsten waarin de Schriften werden uitgelegd.

Fabriek
Na verloop van tijd richtte Elim een fabriek op, zodat de wachtende joden in hun eigen onderhoud konden voorzien. Het werk werd gedragen door veel christenen in ons land. Niet alleen het geven van onderwijs aan zijn joodse volksgenoten beschouwde Zalman als zijn taak; ook het in de kerken aandacht vragen voor de blijvende plaats van Israël in de Bijbel. Behalve verrassende zegeningen heeft hij zowel van joodse als van christelijk zijde veel onbegrip en verzet ondervonden.

In het boek staan verschillende verhalen over joden die via Elim tot het geloof in Christus kwamen. Sommigen van hen voelden zich geroepen hun beste krachten te geven aan het werk onder hun joodse volksgenoten, onder wie de predikant Johannes Rottenberg. Het laatste wat we vernemen, is het overlijden van Zalman in 1924.

Mevrouw Karels is erin geslaagd om op basis van het oorspronkelijke boek een toegankelijk en goed leesbaar verhaal af te leveren, waarin de persoon en het werk van Zalman helder uit de verf komen. Het boekje doet verslag van een stukje geschiedenis waarin de aandacht voor het joodse volk in Nederland een hoogtepunt beleefde, zoals sedert de zeventiende eeuw niet meer was voorgekomen. Schokkend is de confrontatie met anti-joodse sentimenten en gedragingen onder Oost-Europese christenen en de diepe kloof die mede daardoor ontstaan is tussen kerk en synagoge. Het boekje toont aan hoeveel struikelblokken er uit de weg geruimd moeten worden aleer het tot een daadwerkelijke ontmoeting kan komen.

Woord en daad
In het werk van Elim valt op hoezeer woord en daad verbonden zijn, beide opkomend uit een oprechte bewogenheid en liefde ten aanzien van het joodse volk. Opvallend is tevens de dominerende rol van het Oude Testament. Zalman en zijn medewerkers hebben geprobeerd hun joodse volksgenoten aan te spreken op basis van Mozes en de profeten en niet aan de hand van kerkelijke geschriften.

Het is waardevol dat dit zo goed als vergeten hoofdstuk uit de joods-christelijke betrekkingen herschreven is. Jammer is dat een inleiding op dit fraai uitgegeven werkje ontbreekt. Daardoor blijft onduidelijk wat het doel van deze heruitgave is en in welk kader het verhaal moet worden gelezen. Een korte schets van de historische achtergronden zou verhelderend zijn geweest, evenals een toelichting op de verdere lotgevallen van Elim. Wat zegt het ons dat medewerkers zoals ds. S. P. Tabaksblatt en mevrouw Rebecca de Graaf-van Gelder, die de holocaust hebben overleefd, zich later achter de Hervormde Kerkorde van 1951 stelden? In plaats van zending werd toen gekozen voor het getuigende gesprek.

Het boek zou aan waarde hebben gewonnen als enige reflectie op de drijfveren en activiteiten van Elim was geboden, zodat wij daarmee onze winstvoor vandaag kunnen doen. Een beperkte verwijzing naar relevante literatuur had de lezer eveneens verder kunnen helpen, waarbij met name te denken valt aan het uitvoerige werk van J. F. L. Bastiaanse over jodenzending, waarin veel aanvullende gegevens en feiten over Elim te vinden zijn.