”De zevende bedelaar”
Auteur: Pearl Abraham
Uitgeverij: Meulenhoff, Amsterdam, 2004
ISBN 90 290 7568 6
Pagina’s: 352
Prijs: € 18,50. De joodse cultuur bestaat bij de gratie van het verhaal. Dat is van alle tijden. Rabbi’s verpakken wijsheden in korte boeiende vertellingen. In die zin was Jezus een joodse rabbi bij uitstek. Een onvoltooid gebleven verhaal van de bijzondere chassidische rabbi Nachman van Bratzlav bracht de Amerikaanse joodse auteur Pearl Abraham op het idee voor haar jongste roman ”De zevende bedelaar”.

Pearl Abraham is opgegroeid in een chassidisch gezin. Voordat Hitler zijn ”Endlösung” in praktijk bracht, waren de meeste Oost-Europese joden zogenoemde chassidim. Zij verlangden ernaar om persoonlijk Gods tegenwoordigheid te beleven. En ze waren ervan overtuigd dat God gevonden kon worden in de dagelijkse dingen.

De chassidim kennen wij als in lange zwarte jassen geklede joodse mannen met hoeden en pijpenkrullen langs hun slapen, die hun zoektocht naar een persoonlijke godservaring gestalte geven in een tamelijk sobere levensstijl. Maar hun muziek en dans zijn uitbundig. De hierboven genoemde rabbi Nachman -hij overleed in 1810- zei eens tegen zijn chassidim: „Ik zal jullie een nieuwe manier leren om je te hechten aan de Schepper. Niet door taal, maar door het lied. Als we samen zingen, zal de hemel ons verstaan.” En nog steeds is de klezmermuziek (joodse instrumentale muziek uit Oost-Europa) erg populair, ook buiten het chassidische jodendom. Overigens is rabbi Nachman van Bratzlav de geschiedenis ingegaan als een verteller van verhalen met daarin een diep Messiaans verlangen.

Onthechting
Chaim Potok heeft met zijn roman ”De uitverkorenen” een bestseller geschreven over de chassidische Danny Saunders die breekt met de levensstijl van zijn ouders. Pearl Abraham maakte naam met de roman ”De vreugde der wet” (het boek is overigens nooit een bestseller geworden), waarin zij voor het eerst een jonge vrouw datzelfde proces van onthechting laat doormaken. Het conflict in deze beide romans ligt besloten in de generaties.

In haar jongste roman, ”De zevende bedelaar”, past Pearl Abraham een procédé toe dat met name in de vorm erg gewaagd is. Hier ligt het conflict niet meer primair besloten in de generaties. Want de hoofdpersoon Joël, de zoon van rabbi Moshele, is er niet op uit om te breken met zijn vader. En zijn zus Ada heeft een prima compromis gevonden tussen de wetten van de chassidim en haar eigen creatieve uitingsdrang.

In tweede instantie is dat generatieconflict wel aanwezig, wanneer Joël zijn affiniteit met de verhalen van rabbi Nachman zover doorvoert dat hij zonder toestemming van zijn ouders het graf van de rabbi in de Oekraïne bezoekt. En later heeft Joëls neef, de zoon van Ada, afscheid genomen van het chassidisme. Maar dit conflict is niet de rode draad door het verhaal heen.

Golem
In ”De zevende bedelaar” gaat het primair over de mogelijkheden en de beperkingen van het verhalen vertellen. Rabbi Nachman van Bratzlav was een verhalenverteller pur sang. Hij was ook altijd op zoek naar de geheimzinnige wereld van de golems. Een golem is een kunstmatig gebouwde ’mens’ die door het woord (het uitspreken van de godsnaam) tot leven moet worden gewekt. Joël probeert op zijn manier, geïnspireerd door de verhalen van rabbi Nachman, een eigen golem te creëren. En zijn oomzegger JacobJoël, veelbelovend student aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT), bouwt aan een volstrekt onjoodse computergolem die hij Cog noemt.

Daar ligt de strijd. Aan de ene kant de kracht van de verhalen. Aan de andere kant de mogelijkheden van de technologie. Beide soorten mogelijkheden moeten uiteindelijk leiden tot een langgezochte golem. Welke mogelijkheid is de beste: De aloude verhalen? Of de verworvenheden van de moderne tijd?

Tot nu toe is er weinig gezegd over de plot van de roman, over het verhaal dat wordt verteld. Die plot is er ook niet in de klassieke zin. Pearl Abraham maakt de vorm van deze roman belangrijk. Zij wil met die vorm de boodschap onderstrepen. Hoofdpersoon Joël, een veel te hard werkende scholier, heeft zo zijn slaapkamertjeszonde. Hij leest de verhalen van rabbi Nachman van Bratzlav en wordt met name geboeid door het onvoltooid gebleven verhaal over de zeven bedelaars. Maar in de chassidische gemeenschap waarin hij verkeert, mag je rabbi Nachman van Bratzlav pas lezen nadat je getrouwd bent, zelfs pas na je veertigste verjaardag. Joël gaat dus buiten zijn boekje. En niet één keer. Ook door de clandestiene reis naar de Oekraïne. Hij verdrinkt halverwege de roman in een meer. Zijn geschiedenis blijft onvoltooid, net als het verhaal van rabbi Nachman.

Schim
Maar dat is vreemd genoeg niet het einde van de plot. Pearl Abraham accepteert blijkbaar het onvoltooide karakter niet en introduceert nu Joëls neefje, die studerend aan het MIT bouwt aan zijn computergolem. Daarbij wordt hij lastiggevallen door de schim van Joël, die een typisch joods verhalenfestival organiseert. Die verhalen vormen een groot deel van de rest van Abrahams roman. Aan het einde van dat festival vertelt Joël het verhaal van de zeven bedelaars en maakt hij -hoe gedurfd van de auteur- dat klassieke maar onvoltooid gebleven verhaal zelf af. Dan kan zijn neef JakobJoël niet achterblijven. Hij vertelt het verhaal van Cog. „In den beginne waren er nullen en enen, ongeordend en zonder betekenis.” Hoe technologisch vernuftig ook, Cog wordt een verhaal beginnend als het scheppingsverhaal en eindigend als het verhaal van de spraakverwarring. Wat is er nog nieuw in de hypermoderne Cog?

Dochter van Abraham
De roman ”De zevende bedelaar” gaat terug op de spirituele fundamenten van de joodse beweging: de kabbala, de mystiek en de verhaaltraditie. Wanneer Pearl Abraham binnen de chassidische traditie was gebleven, had zij dit boek nooit kunnen schrijven, omdat de theologische boeken die zij noemt in deze roman voor een meisje en een vrouw absoluut verboden literatuur zijn.

Pearl Abraham past een gedurfd procédé toe in deze roman, waarin de inhoud (de plot, de verhaalontwikkeling) bijna ondergeschikt wordt aan de boodschap. Omdat de boodschap van de roman ook de vorm dicteert, is ”De zevende bedelaar” een roman geworden die lastig te doorzien is. Maar in haar boodschap -in de concurrentiestrijd tussen de kracht van de verhalen aan de ene kant en de mogelijkheden van de technologie aan de andere kant blijft de noodzaak van het verhalen vertellen voortdurend aanwezig- is Pearl voluit een dochter van Abraham, past zij geheel in de joodse cultuur van alle tijden.