Deed Mandela al het mogelijke om de rassen met elkaar te verzoenen, Mbeki drijft vaak een wig tussen blank en zwart, waardoor zijn beleid soms het karakter van vergelding krijgt.

Dat is heel sterk te zien op het gebied van naamsverandering van steden, dorpen, streken en straten. ’Blanke’ namen verdwijnen snel, om plaats te maken voor ’zwarte’ aanduidingen. Eeuwenoude benamingen van dorpen en steden worden door zwarte gemeentebesturen zonder moeite van tafel geveegd, in ruil voor namen die voor veel blanken vaak niet zijn uit te spreken of geen betekenis hebben.

Thabo Mbeki riep een commissie in het leven die met voorstellen voor de wijziging van geografische namen moet komen of voorstellen daartoe van buitenaf moet beoordelen. De leden van de zogenoemde Zuid-Afrikaanse Raad voor Geografische Namen zijn benoemd door de overheid. Het wekt geen verbazing dat de meerderheid uit trouwe aanhangers van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) bestaat en dus danst naar de pijpen van de ANC-regering.

Uit een naar de media gelekt rapport blijkt dat de raad zich op dit moment buigt over de verandering van maar liefst 57.000 geografische namen, waarbij de wijziging van ronduit beledigende namen vooropstaat, zoals bijvoorbeeld Kafferspruit, Kafferskop maar ook Boesmanskloof. Boesman (bosjesman, red.) is tegenwoordig een verboden begrip: Het is nu San geworden. Het spreekt vanzelf dat namen van kopstukken uit de apartheidsjaren ook verdwijnen, met die van Hendrik Verwoerd voorop.

Maar ook morrelt de raad aan namen van dorpen en steden die verwijzen naar banden met Europa. Want daarbij gaat het om in zwarte ogen verwerpelijke uitingen van eurocultuur, zoals Parys, East London, Port Elizabeth, Durban, Grahamstown, Queenstown, George, Virginia, Somerset en al die namen van Nederlandse steden die ook in Zuid-Afrika zijn te vinden: Middelburg, Ermelo, Dordrecht, Amsterdam, Amersfoort, Utrecht en ga zo maar door. Ze zullen binnen korte tijd verleden tijd zijn, vervangen door namen die met de oorspronkelijke naam, door de stichters van die steden gegeven, niets meer te maken hebben.

Een van de eerste namen die verdwenen, was Oranje-Vrijstaat, een provincie die nu eenvoudig Vrijstaat heet, want, zo verklaarde de destijds zwarte premier van de provincie: „Ik heb niets met Oranje te maken en ik weet niet eens meer waar die naam vandaan komt.”

Ook typisch Zuid-Afrikaanse namen verdwijnen. In de provincie Limpopo (vroeger het noorden van Transvaal) heet Potgietersrus nu Mokopane, Pietersburg werd Polokwane, Louis Trichardt Makhado, Ellisras Lephalale, Warmbad Bela-Bela en Nylstroom werd Modimolle.

De meest revolutionaire verandering betreft echter de hoofdstad: Pretoria. Emoties laaien op, het zwarte gemeentebestuur laat duidelijk zien dat het de naam Pretoria beschouwt als een symbool van blanke overheersing. Duidelijk is ook dat zwart Zuid-Afrika de verandering met enig leedvermaak beschouwt als een vergeldingsmaatregel.

De stad gaat nu Tshwane heten, met uitzondering van het centrum, dat van het edelmoedige gemeentebestuur de naam Pretoria mag blijven dragen. Na lang zoeken kwam men via de mondelinge overlevering op het idee van de nieuwe naam. Tshwane zou de naam zijn geweest van een van de zonen van de leider van de Ndebele-stam die daar woonde toen de blanken er halverwege de negentiende eeuw hun opwachting maakten. Tshwane volgde zijn vader op en onderhandelde met de blanke kolonisten over de aankoop van grond op de plek waar Pretoria werd gesticht.

Op het moment dat het gemeentebestuur de naamsverandering bekendmaakte, werd meteen een streep gezet door de namen van zeventien straten in de stad die te veel deden denken aan de blanke overheersing, niet alleen ten tijde van de apartheid (1948-1994) maar ook van ver daarvoor.

Zo verdwijnen de Paul Krugerstraat en alle andere namen die herinneren aan de tijd dat de blanken het, ook zonder de later geïnstitutionaliseerde apartheid, voor het zeggen hadden. Burgemeester Smangaliso Mkhatshwa windt er geen doekjes om: „Door dit proces van naamsveranderingen in gang te zetten, maken wij een duidelijk onderscheid tussen het oude en het nieuwe, het verleden en de toekomst. De komst van Tshwane en de verdwijning van Pretoria is een vrijheidssignaal en bevestigt de ondergang van de onderdrukking.”

De oppositie in het gemeentebestuur van Tshwane bracht de nodige bezwaren naar voren, die door een meerderheid van de raadsleden van tafel werden geveegd. Oppositieleider Fred Nel: „Als de burgemeester doorgaat met deze sensationele naamswijzigingen drijft hij een wig tussen de verschillende rassen, en dat kan niet goed zijn.”

Een ander oppositielid van het radicale Pan-Afrikaanse Congres (PAC) gaat de naamswijziging echter niet ver genoeg. „Elk instituut, elk beeld, elk monument, elk gebouw, alle stads- en dorpsnamen die iets met het koloniale of apartheidsverleden hebben te maken, moeten zonder omhaal, snel en meedogenloos, zonder poespas worden verwijderd”, zei PAC-raadslid Phillip Kgosana.

Het dagblad Beeld, spreekbuis van veel Afrikaners, ontving een stroom van protestbrieven. Lezers klaagden erover dat zij zich nu voelen als ”bywoners” (krakers) in hun eigen land. „Pretoria is gebouwd met blank kapitaal en was een blank initiatief”, schreef een lezer die bekende dat hij ten prooi was gevallen aan „machteloze woede.”

De kosten van de naamsverandering voor de gemeente en het bedrijfsleven worden geraamd op 1,5 miljard rand, ruim 184 miljoen euro. Alleen al het aanpassen van de bewegwijzering gaat meer dan 10 miljoen rand kosten.

Een speciale commissie die door de gemeente in het leven was geroepen om de effecten van de naamsverandering te onderzoeken, had voorgesteld de wijzigingen in een referendum aan de bevolking voor te leggen. Maar het gemeentebestuur legde de suggestie naast zich neer. De naamsverandering moet nog officieel worden goedgekeurd door de overheid, maar dat is slechts een formaliteit. Pretoria zal vanaf mei officieel Tshwane heten.