Herdenking „historische datum in Duitse kerkstrijd”
Het is donderdag exact zeventig jaar geleden dat, vanwege het uitspreken van een kanselboodschap waarin zij het regime bekritiseerden, meer dan 500 Duitse predikanten –voornamelijk in de oostelijke kerkprovincie Pruisen– werden gevangengenomen.
Daaraan herinnert de president van het kerkelijk bureau van de Unie van Evangelische Kerken (UEK) in de Evangelische Kerk in Duitsland (EKD), Wilhelm Hüffmeier, in een persbericht.
Het betrof een dieptepunt in de geschiedenis van het conflict tussen de Bekennende Kirche in Duitsland en de machthebbers van het Derde Rijk. Een dieptepunt evenwel, zo constateert Hüffmeier, dat anno 2005 nagenoeg geheel vergeten is.
Twee weken eerder, op 5 maart 1935, had de Pruisische synode van de Bekennende Kirche in Berlijn Dahlem een ”Woord aan de gemeenten” uitgegeven. Hierin werd het Duitse volk gewaarschuwd voor het „dodelijke gevaar van een nieuwe religie”, een religie waarin „bloed en ras, nationaliteit, eer en vrijheid tot een afgod” werden. De synode riep de protestantse predikanten op deze boodschap van de kansels af te lezen.
„Dit waangeloof”, aldus de synode, „maakt zich zijn God naar het beeld en het wezen van de mens. Zulke afgoderij heeft met positief christendom niets van doen. Het is antichristendom.”
Met het oog op de overal verplichte eed op de Führer stelde zij: „Iedere eed wordt voor Gods aangezicht afgelegd en stelt de erin overgenomen verplichting onder de verantwoordelijkheid voor God. De eed vindt zijn grens daarin, dat alleen Gods Woord ons absoluut bindt.”
Minister van Binnenlandse Zaken Frick zag in het ”Woord aan de gemeenten” „een verraderlijke aanval op staat en volk, die strafrechtelijke maatregelen vereist.”
Ondanks dreigementen van de Gestapo (de geheime dienst) of de plaatselijke politie werd de boodschap echter –met enige vertraging– op 17 maart 1935 in heel wat gemeenten afgelezen. Daarop werden meer dan 500 predikanten en vicarissen opgepakt. De meesten van hen werden na enkele dagen weer vrijgelaten.
Nadien is het in de Duitse ”Kirchenkampf” (kerkstrijd) niet meer tot een zo breed gedragen protest door predikanten tegen de nationaal socialistische „ongeest”, het „nieuwe heidendom”, gekomen. Terecht sprak de krant de Basler Nachrichten dan ook ooit van een „historische datum in de Duitse kerkstrijd”, aldus Wilhelm Hüffmeier.
Toen anderhalf jaar later Friedrich Weissler als medeopsteller van een memorandum aan Hitler –waarin vergelijkbare kritiek op de Führer werd geuit– werd gearresteerd, leidde dit niet meer tot publiek protest. Weissler bleef in de gevangenis en werd op 19 februari 1937 in het concentratiekamp Sachsenhausen vermoord. Daarmee was hij de eerste martelaar van de Bekennende Kirche.
