Mr. H. van Straten, jurist bij Ernst & Young Belastingadviseurs, constateert dat steeds vaker vakorganisatie(s) en één werkgever tot overeenstemming komen over de arbeidsvoorwaarden. Ook één werknemersvereniging, bestaande uit binnen de onderneming werkzame personen, kan met de directie een akkoord sluiten. In dat geval is er de mogelijkheid om ontheffing aan te vragen van de bedrijfstak-CAO.

„In de praktijk is het vaak een mondige Ondernemingsraad (OR) die het initiatief neemt”, weet Van Straten. Hij kent ook bedrijven waar de leden van de ondernemingsraad zitting nemen in het bestuur van zulke werknemersverenigingen.

Het aflopen van vele bestaande CAO-afspraken, de onzekerheden over politieke besluiten en de moeizame besprekingen over tal van onderwerpen spelen de opkomst van de ondernemings-CAO in de kaart. Van Straten acht een dergelijke CAO vooral geschikt voor „bedrijven met werknemers met niet al te grote verschillen in functies en opleidingen.” Vooral in de zakelijke dienstverlening wint deze vorm van arbeidsovereenkomsten terrein. „Het gaat natuurlijk wel ten kosten van de solidariteit”, aldus de jurist, die zijn klanten niet per definitie adviseert om zelf tot afspraken over te gaan. Het ministerie slaat volgens hem de ontwikkelingen met argusogen gade.

Drs. H. Kuipers, fiscalist bij Ernst & Young, is somber over de meeste CAO-besprekingen. Op of rond 1 april lopen honderden CAO’s af. In enkele sectoren, zoals de bouw, zijn de CAO’s al eerder verstreken en lukt het maar niet om tot een overeenkomst te komen. In de metaal dreigen stakingen.

Kuipers denkt dat er de komende tijd „geen enkele belangrijke CAO tot stand zal komen die de toets der kritiek van het ministerie kan doorstaan.” Het dit najaar gesloten sociaal akkoord tussen vakbonden, werkgevers en de politiek bevat volgens hem tal van onbegrijpelijke zinnen, waarbij „het de vraag was of de betrokkenen wisten wat ze overeenkwamen.” Een extra complicerende factor is het vertrek van vakbondsvoorzitters De Waal en Terpstra, die hun handtekening onder het akkoord hebben gezet. „Hun uitleg is van belang”, meent Kuipers.

Belangrijkste onderwerpen bij de besprekingen zijn het pensioen en het gebruik van de levensloopregeling. De laatste is „tot verbazing” van Kuipers in een periode van anderhalf jaar van een regeling buiten het prepensioen „veranderd in een instrument dat alleen maar in combinatie met het prepensioen wordt gebruikt.” Tal van andere omstreden onderwerpen beheersen verder de CAO-agenda, zoals het doorbetalen van ziektekosten gedurende twee jaar. Kuipers: „Dat wordt zwaar onderschat. In de huidige CAO is vaak nog sprake van twee jaar 100 procent, de afspraak is een maximum van 170 procent over een periode van twee jaar, werkgevers willen nog minder, de verdeling over de jaren is nog onduidelijk en het kabinet dreigt oude wetsvoorstellen uit de kast te halen als de afspraken te lang op zich laten wachten.”

Personeelsmanagers zitten volgens hem met de handen in het haar omdat de te verwachten veranderingen ingrijpende gevolgen kunnen hebben voor de personeelsadministratie. De keuze voor levensloopregeling of spaarloon, regelingen op maat, mogelijke WAO- en WW-ingrepen, het overhevelen van de auto van de zaak naar de loonbelasting per 1 januari 2006 en de onduidelijkheid over het nieuwe ziektekostenstelsel liggen volgens Kuipers „bovendien emotioneel soms heel gevoelig.”