Boeken die een beeld geven van ons land in deze periode kan de Amsterdamse mediëvist prof. dr. K. Goudriaan dan ook nauwelijks noemen. „Het boek ”De Franken in Nederland” van dr. D. P. Blok is sterk verouderd; in 1979 verscheen een derde en laatste druk. Dat boek durf ik niet meer aan te bevelen, omdat er sinds die tijd weer veel nieuwe wetenschappelijke inzichten zijn bij gekomen. Voorzover ik weet, zijn die echter nog niet verwerkt in een handzaam boek over Nederland. Mediëvisten die zich met de vroege Middeleeuwen bezighouden, beperken zich doorgaans niet tot het Nederlandse grondgebied. Wel zijn er studies over bijzondere onderwerpen of deelregio’s verschenen, bijvoorbeeld over de kapittels in het bisdom Utrecht.”

Voor een echte klassieker over de vroege Middeleeuwen moeten we volgens de VU-hoogleraar bij de Amerikaanse historicus Peter Brown zijn. In 1996 schrijft hij ”The rise of Western Christendom: Triumph and Diversity, AD 200-1000”. „De tweede editie van dit boek uit 2003 is wat meer didactisch van opzet en daardoor toegankelijker voor een breder publiek. Brown beschrijft de opkomst van het christendom vanuit een breed perspectief. Zijn aandacht gaat vooral uit naar de ontwikkelingen in West-Europa, maar ook de oosterse kerk betrekt hij erbij. Wat ons land betreft schrijft hij uitvoerig over de gebeurtenissen in ”Frisia”, waar Bonifatius zijn optreden begon en in 754 de dood vond.”

Brown geeft in dit boek een compleet nieuw model als het gaat om de overgang van de Oudheid naar de Middeleeuwen, zegt dr. Goudriaan. „Hij toont aan dat de barbaren lang niet zo barbaars waren als bijvoorbeeld E. Gibbon in zijn ”Verval en ondergang van het Romeinse Rijk” schetst. Van ”de donkere Middeleeuwen” wil hij dan ook niets weten.

Brown laat zien dat de wereld na de val van het Romeinse Rijk niet uiteenvalt in totale chaos en verwarring. Juist dankzij het christendom blijft er in Europa een zekere samenhang bestaan. Er is nog niet meteen een centraal kerkelijk gezag in Rome, maar er ontstaat wel een netwerk van „micro-christendommen”, regionale centra binnen het grotere geheel van de kerk. De bisschopszetel die Utrecht rond 700 krijgt, is daar een voorbeeld van.”

Dr. Goudriaan roemt de kwaliteit van Browns studie. „Hij heeft er al zijn kennis over het christendom in de late Oudheid en de vroege Middeleeuwen in verwerkt. Het is ook beslist geen kerkgeschiedenis, maar een alomvattende cultuurgeschiedenis met als leidend gezichtspunt de samenhangstichtende rol van het christendom. Ik beschouw het als de synthese van een grootmeester.”

Tijdens de Boekenweek geven historici leestips voor de vaderlandse geschiedenis. Vandaag: de Middeleeuwen.