Van astrologie tot vrijmetselarij, van Jung tot kabbala, van new age tot satanisme, van Scientology tot tarot. De godsdienstwetenschapper prof. dr. Wouter Hanegraaff van de Universiteit van Amsterdam (UvA) voerde met drie collega-specialisten op het brede terrein de redactie van de Engelstalige ”Dictionary of Gnosis and Western Esotericism”.

„Dit enorme gebied is voor het eerst in de geschiedenis vrijwel volledig in kaart gebracht”, zei Hans van der Meij van uitgeverij Brill dinsdag bij de presentatie in Amsterdam.

De serieuze bestudering van esoterische stromingen was lange tijd verbannen naar „de marge van het wetenschapsbedrijf”, zei dr. Sijbolt Noorda, voorzitter van het college van bestuur van de UvA, die het eerste exemplaar kreeg aangeboden. „Er was weinig serieus respect voor degenen die dit vak beoefenden.”

Hanegraaff keerde zich dinsdag fel tegen de blinde vlek van de zogeheten rationele wetenschap die de esoterie lange tijd geen onderzoek waardig achtte. De dominante religies en denkwijzen als het rooms-katholicisme, het protestantisme en de Verlichting hebben zich volgens hem steeds tegen verschijnselen als gnosis, magie en astrologie afgezet om hun eigen identiteit te benadrukken.

In werkelijkheid liepen rationele wetenschap en esoterie vaak door elkaar heen, aldus Hanegraaff, hoogleraar in de geschiedenis van de hermetische filosofie en verwante stromingen. De befaamde wis- en natuurkundige Isaac Newton was bijvoorbeeld ook een gedreven alchemist. Hij heeft dus een vermelding in het overzichtswerk gekregen.

Esoterische stromingen zijn dan ook geen tegencultuur maar vormen een lange tijd veronachtzaamd onderdeel van de westerse cultuur, betoogde hij. „De westerse esoterie is de verdrongen schaduw van onszelf.”

Het overzichtswerk is een „doos van Pandora”, waarschuwde hij. Wie het serieus bestudeert, zou wel eens tot de conclusie kunnen komen dat de beschreven bewegingen heel wat minder „fout, irrationeel en ridicuul” zijn dan de dominante verlichte wetenschappelijke cultuur altijd heeft gedacht.