Ook zijn partijgenoot Van der Ham, lid van de Tweede Kamer, vindt een gefaseerde invoering bespreekbaar. Tot nu toe hield D66 onwrikbaar vast aan invoering van de gekozen burgemeester in één keer in alle gemeenten, te weten bij de gemeenteraadsverkiezingen van volgend jaar.

Het compromisvoorstel is bedoeld om de Eerste Kamerfractie van de PvdA over de streep te trekken. Die dreigt tegen de grondwetswijziging te stemmen die nodig is om de gekozen burgemeester te kunnen invoeren. De betreffende grondwetswijziging houdt in dat het kabinet de kroonbenoeming van de burgemeester uit de Grondwet haalt. Als de PvdA daartegen stemt en zich voegt in het kamp van GroenLinks, SP, ChristenUnie en SGP, haalt de grondwetswijziging het niet en kan de gekozen burgemeester volgend jaar niet worden ingevoerd.

Dat is precies de bedoeling van PvdA fractievoorzitter Noten in de Eerste Kamer. Hij vindt De Graafs plannen voor een gekozen burgemeester „een haastklus.” Alleen als het kabinet het wetsvoorstel niet „afraffelt” en de gekozen burgemeester pas in 2010 invoert, is zijn fractie bereid voor de genoemde grondwetswijziging te stemmen.

De D66 top reageerde zondag verontwaardigd op de opstelling van de PvdA. Minister Brinkhorst van Economische Zaken en partijleider Dittrich wezen erop dat de PvdA senatoren in eerste instantie –een grondwetswijziging moet altijd in twee etappes– wel voor hebben gestemd. Brinkhorst sprak van „schijnheilige, regenteske argumenten” en meent dat de PvdA zich op deze wijze tot „een partij van het verleden” maakt.

Overigens hebben de coalitiefracties CDA en VVD in de Tweede Kamer ook bezwaar tegen de invoering van de gekozen burgemeester in één keer. Zo gaf VVD leider Van Aartsen zaterdag in Ermelo aan dat hij zich stoort aan de wijze waarop De Graaf alle alternatieve voorstellen met betrekking tot de gekozen burgemeester meteen afwijst. Hierover zal waarschijnlijk woensdag coalitieoverleg plaatsvinden.

De gekozen burgemeester is op verzoek van D66 in het regeerakkoord opgenomen. Over een invoering in één klap zijn daarbij echter geen afspraken gemaakt. Balkenende zei begin februari in een CDA blad dat het misschien beter zou zijn te wachten met de gekozen burgemeester in gemeenten die moeite hebben met de in 2002 geïntroduceerde dualisering: de strikte scheiding tussen gemeenteraad en gemeentebestuur. Het gaat daarbij vooral om kleinere gemeenten.

Dat leidde toen tot een verontwaardigde reactie van vice premier De Graaf. Hij wil met de eerste burgemeestersverkiezingen in 2006 onomkeerbare veranderingen invoeren. In de volgende kabinetsperiode, vanaf 2007, heeft zijn partij wellicht niet meer de kans deze oude D66 wens te verwezenlijken.