De meerderheid van Nederlanders (57 procent) is kritisch op de overheid: de politiek komt niet voor hen op. Het vertrouwen in de overheid is daarom nog steeds erg laag; ruim de helft (55 procent) van de bevolking geeft Den Haag een onvoldoende. Politici luisteren daarbij te weinig naar mensen met lagere inkomens, mensen die buiten de Randstad wonen, jongeren, mensen met een beperking, basis- en mbo-opgeleiden en ouderen. Deze conclusies maken deel uit van een nogal somber getoonzet rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat dinsdag naar buiten kwam.

Een kanttekening is wel op zijn plaats. De SCP-cijfers in dit rapport die gaan over het vertrouwen in de overheid, dateren van april 2024 toen de vorming van het huidige kabinet nog zeer ongewis was. Uit een peiling van Ipsos/I&O begin juli bleek dat lagere-inkomensgroepen juist meer vertrouwen kregen in de overheid, ingegeven door de vorming van het kabinet-Schoof. Ook andere groepen laten deze trend zien. In het algemeen steeg het vertrouwen van 29 procent in september 2022 naar 42 procent in juni 2024. Nog steeds weinig reden om tevreden achterover te leunen.

Er blijft een wereld te winnen voor politiek Den Haag. Ja, politici moeten goed weten wat hun eigen drijfveren zijn en ze moeten staan voor hun eigen levensovertuiging. Maar volksvertegenwoordigers hebben vooral ook te weten wat er leeft onder de kiezers. Dat begint met goed luisteren. Van alle Nederlanders vindt 43 procent dat de politiek op dit moment onvoldoende naar de burger luistert. Ook voor politici geldt dat ze niet voor niets twee oren en één mond hebben; het is belangrijk meer te luisteren dan te spreken.

Goed luisteren betekent niet dat politici kiezers naar de mond moeten praten. Dat zou zomaar kunnen leiden tot populisme, waarbij het meer gaat om de gunst van de kiezer dan om het daadwerkelijk oplossen van hun problemen. Uit het SCP-onderzoek blijkt dat naast de politiek ook immigratie en inkomen onderwerpen zijn waarover veel mensen zich zorgen maken. Juist op deze onderwerpen is het makkelijk om –bijvoorbeeld in verkiezingstijd– dingen te beloven die in de praktijk moeilijk uitvoerbaar zijn. Het doen van onmogelijke beloften is de beste meststof voor de plant van wantrouwen in de overheid.

Het is daarbij de taak van de overheid eerlijk te schetsen hoe ingewikkeld het is beslissingen te nemen. Niet alleen omdat oplossingen vaak een compromis zijn tussen verschillende partijen, maar ook omdat er grenzen zijn aan wat politici kunnen bereiken. Er moet bijvoorbeeld rekening worden gehouden met Europese afspraken en financiële kaders. Eerlijkheid over dilemma’s en moeilijke afwegingen duurt het langst.