zet vraagtekens bij het stelsel. De Amerikaanse socialezekerheidswet van 1935 wordt dit jaar zeventig jaar oud. In zijn boek ”Zorg en de Staat”, een vergelijkende studie over de sociale verzekering in vijf landen, geeft Abram de Swaan een boeiende beschrijving van de ontwikkelingen in Amerika. In tegenstelling tot de geschiedenis van de Nederlandse sociale verzekering, die kan worden omschreven als een „lange sisser en een late knal” is er in Amerika sprake van een explosieve ontwikkeling, een grote knal.

De grote crisis van 1929 en de daaropvolgende politieke hergroepering waarmee Roosevelt en de Democratische Partij in 1932 aan de macht kwamen, schiepen ook de voorwaarden voor de invoering van de sociale zekerheid in de Verenigde Staten. In drie jaar tijd werd een nationaal en dwingend stelsel van ouderdomspensioen en werkloosheidsverzekering gerealiseerd, ondersteund door een vloedgolf van massale campagnes voor pensioenverzekering.

„Er is ons een grote ramp overkomen en niet door onze schuld”, verklaarde een 69-jarige architect, een van de miljoenen Amerikanen die brieven schreven naar president Roosevelt en zijn vrouw met een verzoek om hulp omdat ze hun spaarcentjes in rook hadden zien opgaan.

Triljoen
Intussen moet ernstig worden getwijfeld aan de verdere levensverwachting van het zeventigjarige stelsel dat voor tweederde van de Amerikaanse ouderen de belangrijkste bron van inkomen is. President Bush heeft ambitieuze plannen tot hervorming. Het debat daarover is in de kranten al in volle gang. In de New York Times bijvoorbeeld zijn lange stukken te vinden. Daarbij vliegen de miljarden en de biljoenen dollars over en weer.

De bedoeling is dat althans een deel van het aloude pensioenstelsel wordt vervangen door fiscaal bevoordeelde privé-beleggingsrekeningen. Voorstanders van belastingverlaging, apostelen van de vrije markt en belanghebbenden bij de beurs klinkt dit natuurlijk als muziek in de oren.

De noodzaak van de hervormingen zou liggen in enorme tekorten bij het oude stelsel als gevolg van de pensionering van babyboomers. Bush schermt met een tekort -op termijn- van 11.000 miljard dollar. De Amerikaanse actuarissen, georganiseerd in de American Academy of Actuaries, komen met een ander verhaal en een ander getal (3700 miljard dollar), maar daar heeft Bush even geen boodschap aan.

Dat geeft uiteraard voedsel aan de veronderstelling dat niet economische, maar ideologische motieven ten grondslag liggen aan het voornemen tot hervorming. Het plan van de privé-beleggingsrekeningen past namelijk in de door de republikeinen beoogde ”ownership society”, een maatschappij van eigenaars. Burgers zouden belang bij de beurs moeten krijgen en zulke burgers hebben dan automatisch belang bij een kleine overheid, lage belastingen en ruim baan voor het bedrijfsleven, kortom: het programma van de republikeinen. Op die manier zou dan een conservatieve meerderheid voor jaren worden veiliggesteld.

Naar verluidt zouden werknemers onder de 35 jaar ertoe bewogen moeten worden een deel van hun premie zelf te beleggen. Dat zou de druk van de toekomstige verplichtingen van het fonds afhalen. Dat is echter maar de halve waarheid. Op kortere termijn worden premiegelden aan het omslagfonds onttrokken die nu nodig zijn voor de huidige pensioentrekkers.

Engels voorbeeld
In het februarinummer van American Prospect wijst Norma Cohen, pensioenverslaggever van de Financial Times, erop dat het plan van Bush verdacht veel lijkt op dat van Margaret Thatcher uit het begin van de jaren tachtig. In een uitvoerig stuk vertelt ze hoe dat plan een grote mislukking is geworden. Alleen al in 2004 hebben 500.000 mensen de private rekeningen achter zich gelaten en zijn ze teruggekeerd naar het oude systeem. Voor 2005 worden er nog eens 250.000 spijtoptanten verwacht. Er is een roep om hervorming en ironisch genoeg zijn er veel mensen in Engeland, waaronder conservatieven, die het Amerikaanse systeem als een goed model zien.

Intussen speelt in de staat Californië hetzelfde probleem. Waarschijnlijk gedreven door dezelfde motieven als Bush, verklaart gouverneur Arnold Schwarzenegger het bestaande pensioensysteem voor onhoudbaar en ook hier moeten privé-rekeningen de oplossing brengen.

Deze zomer al krijgen de burgers van Californië gelegenheid zich uit te spreken over de nieuwe plannen. De uitkomst van die stemming zal uiteraard ook gevolgen hebben voor de nationale plannen van Bush.

Sisser
Is er iets te voorspellen over de uitkomst? De Montreal Gazette waagt zich aan een prognose en heeft goed nieuws voor hen die het allemaal niet zo zien zitten met de agenda van Bush: het is niet waarschijnlijk dat de president veel van zijn doeleinden zal kunnen verwezenlijken. Mensen van zijn team zullen vermoeid raken en hun opvolgers zullen zich verdringen om aandacht te krijgen. Het meest waarschijnlijke is dat de revolutie van Bush met een sisser afloopt.

Abram de Swaan ten slotte constateert dat de coalitie tot behoud van de fundamentele arrangementen overal nog standhoudt. Zelfs onmiskenbaar conservatieve regimes zoals die van Thatcher of Reagan hebben de grondbeginselen van collectivisering en de accumulatie van overdrachtsvermogen niet opgegeven.

De komende vier jaar zal moeten blijken of dit ook voor president Bush geldt.

De auteur is gepensioneerd actuaris.