”De mysterieuze vlam van Loana”
Auteur: Umberto Eco
Uitgeverij: Prometheus, Amsterdam, 2005
ISBN 90 446 0526 7
Pagina’s: 423
Prijs: € 25,-. Umberto Eco (1932) wordt een van de grootste schrijvers van onze tijd genoemd. De lijst van zijn academische successen, onderscheidingen en prijzen is ongekend lang. Maar is het veelgeprezen oeuvre van de Italiaan nu ook echt zo leesbaar en draagt het bij aan de literatuur, zoals zo veel recensenten menen te moeten vaststellen?

In zijn jongste roman ”De mysterieuze vlam van koningin Loana” doet Eco iets waarin anderen hem voorgingen. Hij neemt zichzelf als uitgangspunt, ook al gebeurt dat op een verkapte manier. Net als Gabriel García Márquez, van wie een megalomaan egodocument verscheen, duikt Eco in zijn eigen verleden. ”De mysterieuze vlam van koningin Loana” is dus niets anders dan een autobiografie, zij het dat er strikt genomen een fictieve hoofdpersoon aan het woord is.

Dat is de 60-jarige Giambattista Bodoni, in de wandeling Yambo genoemd, die een beroerte krijgt. Hij verliest zijn geheugen. Om zijn geheugen opnieuw te vinden, reist hij naar het oude familiehuis in Solara, waar hij is geboren. Dagenlang brengt hij door op de zolder en leest hij alles wat hij als kind las en luistert hij naar oude grammofoonplaten. De lezer wordt daardoor meegenomen door een ongelooflijk labyrint van allerpersoonlijkste herinneringen. Het lijkt alsof Eco de lezer erop wil attenderen wat voor een uniek, interessant en hoogst intelligent encyclopedisch fenomeen hij als kind toch wel is geweest.

Umberto Eco is als geëmeriteerd professor in de semiotiek (Bologna) geobsedeerd door alles wat maar mystificeert. Mythe, sluiers en mist lopen dan ook als een rode rafel door zijn boeken heen. Yambo duikt de mist van zijn verleden in en probeert door te dringen in de werkelijkheid van zijn verleden. Telkens als hij weer een stapje verder doordringt in de werkelijkheid van zijn verleden, huivert hij of flakkert er een ”vlam” in hem op. Tussen al die boeken treft hij iets van de „uiteindelijke onthulling” aan. Dat is een boek met een kleurige omslag en het heet ”De koningin van Loana”. „En zo kreeg mijn reis naar Solara eindelijk betekenis.” Jaren later is in zijn verwarde geheugen de naam van een vlam weer tot leven gekomen, schrijft hij. „De mist bevond zich nog altijd binnen in mij, maar af en toe drong er de naklank van een titel in door.”

Afgrond
Het geheim van Solara brengt Yambo steeds dichter bij die uiteindelijke onthulling, maar toch blijft hij staan op de rand van een afgrond waarvan de bodem onzichtbaar blijft in de mist. Daar blijft de lezer dan ook staan: want wie Yambo innerlijk is, wordt niemand gewaar. Of het moet zijn in de reeks herinneringen die komt bovendrijven in de comateuze toestand van Yambo nadat hij opnieuw door een beroerte is getroffen. Dan trekt de mist op en krijgt Yambo zijn geheugen en gevoelens terug, maar die kan hij met niemand delen.

Je leest hier van een jongetje in oorlogstijd in de bergen van Piemonte en over de avonturen en kalverliefdes van een schooljongen. In mijn ogen is het gedeelte over de oorlog het enige fascinerende van deze nieuwe Eco-roman. Er rijst een scherp beeld op van Italië in de fascistische tijd met z’n propaganda.

Het boek eindigt met een merkwaardig visioen, vergelijkbaar met bepaalde delen uit de Bijbel en het laatste oordeel, waar ik een naar gevoel bij krijg. Yambo ziet een reeks fictieve en bestaande personages aan zich voorbijtrekken. De laatste zou de schrijver zelf kunnen zijn, maar ook dat weer blijft gehuld in flarden spinrag en nevel en zo weten we aan het slot van deze roman niets meer dan aan het begin. Het blijft allemaal een groot mysterie.

Twijfels
Als ik het mag zeggen heeft Eco de literatuur het best gediend met zijn eerste roman: ”De naam van de roos”. Verder schreef hij onder andere ”De slinger van Foucault”, ”Het eiland van de vorige dag” en ”Baudolino”. Ondanks alle lof die recensenten ”De mysterieuze vlam van koningin Loana” hebben toegezwaaid, heb ik mijn twijfels over dit boek. Het weet in mij geen vuur te ontsteken, ik walg er soms van, het ontroert me niet en ik raak alleen maar vermoeid van de verbluffende belezenheid van Eco. Zelfs de uitzonderlijke veelvoud aan kleurenillustraties in dit boek weet mij visueel niet te boeien.