Speciale Duitse politiediensten hielden de twee verdachten aan in de stad Bayreuth in de deelstaat Beieren. Het duo zou voor Rusland Amerikaanse bases hebben bespioneerd en aanvallen op militaire transportroutes hebben gepland. Ze wilden daarmee de Duitse hulp aan Oekraïne dwarsbomen.

Hoofdverdachte is de 39-jarige Dieter S. Hij heeft het Duitse en Russische staatsburgerschap en kwam onder de aandacht van de autoriteiten omdat hij tussen 2014 en 2016 voor de ”Volksrepubliek Donetsk” tegen Oekraïne vocht. De tweede verdachte is de 37-jarige Duits-Russische Alexander J. Hij hielp Dieter S. bij de voorbereidingen.

Sinds hun aanhouding circuleren in de Duitse media allerlei verhalen over deze minderheid, zonder zich in hun achtergrond te verdiepen. Ze worden simpelweg aangeduid als ”Duits-Russen” of als ”Rusland-Duitsers” die een willige prooi van de Russische propaganda zouden zijn.

Volksvijanden

Toen Rusland ruim twee jaar geleden op bevel van president Vladimir Poetin Oekraïne binnenviel, moesten de Rusland-Duitsers het bij onze oosterburen direct ontgelden. In de dorpen en steden waar ze woonden werden ze argwanend aangekeken. Waar lag hun trouw? Waren ze op de hand van Poetin?

Dezelfde vragen en twijfel over hun loyaliteit duiken nu na de arrestatie van de twee Rusland-Duitsers weer op. Is dat terecht? Rusland-Duitsers zijn de nakomelingen van Duitse kolonisten die zich in de tweede helft van de achttiende eeuw in verschillende gebieden van het Russische rijk vestigden.

Dat gebeurde op verzoek van tsarina Catharina de Grote, die als 16-jarige prinses van het Duitse vorstendom Anhalt-Zerbst met de Russische tsaar trouwde. Zij riep buitenlandse burgers op zich te vestigen in de veroverde gebieden. Ze stelde vrijstelling van belasting, kredieten, vrijstelling van militaire dienst en zelfbestuur voor de koloniën in het vooruitzicht. Vooral Duitse boeren, veelal mennonieten, reageerden op de oproep. Zij vestigden zich aan de Wolga, op de Krim en in andere gebieden. In het uitgestrekte Russische rijk ontstond een klein Duitsland.

In de Eerste Wereldoorlog werden de Duitse kolonisten gedeporteerd, gedwongen tot dwangarbeid en gefusilleerd. Kort na de aanval in 1941 van nazi-Duitsland op Rusland liet Stalin honderdduizenden Rusland-Duitsers naar het oosten van het rijk verslepen.

In het westen van de Sovjet-Unie achtergebleven Rusland-Duitsers transporteerde nazi-Duitsland naar Polen. Voor Hitler waren het Volksduitsers. Toen de Sovjet-Unie de nazi’s terugdrong en bezit nam van Polen werden deze Volksduitsers, omdat het Sovjetburgers waren, in speciale kampen in het noorden en oosten van de Sovjet-Unie opgesloten.

Deze ”volksvijanden”, zoals ze werden genoemd, moesten zich bijna letterlijk doodwerken. In de ogen van de Russen waren het fascisten. Hun taal, het Duits, mochten ze niet langer spreken. Toen de Sovjet-Unie in 1991 uiteenviel stond Duitsland de Rusland-Duitsers toe terug te keren naar hun oude vaderland.

Pro-Russisch

Voor veel Duitsers zijn het anno 2024 nog altijd Russen, omdat ze amper Duits spreken. Het zijn „vreemde buren die beweren Duitsers te zijn”. Of: „Ze hebben een herdershond en denken nu Duitser te zijn.”

Zelfs in politieke kringen circuleren deze clichés, schrijft journalist Inna Hartwich deze week in de Neue Zürcher Zeitung. „Dan gaat het om zogenaamde Duitsers die wodka zuipen, op tv Poetin kijken en AfD stemmen. En dat terwijl onderzoeken aantonen dat het percentage AfD-stemmers onder de rest van de Duitse bevolking net zo hoog is.”

Toen Rusland ruim twee jaar geleden Oekraïne binnenviel moesten de Rusland-Duitsers het al ontgelden. Duitsers vroegen zich af of zij Poetins vijfde colonne vormden. Leden van de geplaagde minderheid lieten weten dat ze van Rusland houden, maar Poetin niet steunen. Ze spanden zich in voor de opvang van de Oekraïense vluchtelingen en zeiden bovenal te bidden voor de Oekraïners, maar ook voor de Russen.

Zijn de Rusland-Duitsers daarom op de hand van Rusland? Onderzoekers wijzen erop dat veel autochtone Duitsers de aanval van Rusland op Oekraïne niet zien als een schending van het internationaal recht. Dit standpunt is wijdverbreid in het oosten van Duitsland. Poetin kan in Duitsland op de nodige sympathie rekenen. De vroegere bondskanselier Gerhard Schröder met zijn pro-Russische gevoelens is geen uitzondering. Aanhangers van Poetin vormen een minderheid, maar zijn vertegenwoordigd in alle partijen. De Russische geheime dienst is er goed mee af.

„Ze hebben een herdershond en denken nu Duitser te zijn” - Duitsers over Rusland-Duitsers