Berichten in 2013 over fraude met toeslagen door een groep Bulgaren leidden tot maatschappelijke en politieke verontwaardiging. Tijdens de verhoren door de commissie bleek onder meer dat in reactie hierop binnen één weekend een omstreden risicomodel is ingevoerd, waar eigenlijk nog een half jaar de tijd voor was. Maar de problemen ontstonden al ver daarvoor, benadrukt Aartsen.

Hij noemt als voorbeeld de fouten die zijn gemaakt rond de wet die het toeslagensysteem vastlegt. Bij het ontwerp van deze wet ging het al fout: „We hebben geprobeerd om inkomensondersteuning voor individuen in een massaal proces te stoppen.” Per maand moesten ineens acht miljoen toeslagen worden uitbetaald zonder voldoende bescherming voor mensen.” Het gaat immers om een voorschot van 100 procent, zonder controle vooraf. Een „zeer fraudegevoelig systeem”, volgens de commissie.

Ook bij de invoering ging het mis, bijvoorbeeld bij de keuze voor de Belastingdienst als uitvoerder. „De Belastingdienst is ingesteld om te innen.” Een miljoen van de acht miljoen toeslagen kon „simpelweg niet op tijd worden uitbetaald”.

Bekend zijn de „grote, grote fouten” die in de uitvoering zijn gemaakt. Onder meer door vast te houden aan de harde lijn die tot terugvorderingen van het hele bedrag leidde. Een „tekenend voorbeeld” is dat er brieven werden gestuurd waarin mensen gesommeerd werden 125.000 euro terug te betalen.

Ondanks waarschuwingen bleef dit voortduren. In de afgelopen jaren zijn maar liefst vijftien rapporten verschenen „die allemaal stuk voor stuk waarschuwen voor de grote problemen in het toeslagenstelsel”, benadrukt Aartsen. Kamer en kabinet hebben daar niet op nauwelijks op ingegrepen

Het was niet „allemaal de schuld van slechte wetgeving”, aldus Aartsen. Politiek, uitvoerders en de rechtspraak zijn „medeverantwoordelijk voor de ellende van mensen”. Maar betere wetgeving had waarschijnlijk een hoop ellende voorkomen, aldus de commissie.