In een van de grootste zalen van het 18e-eeuws ingerichte kasteel Zuylen staan tientallen houten voorwerpen dicht op elkaar. Een wapenbord ter herinnering aan het huwelijk van Anna Elisabeth van Reede met Hendrik Jacob van Tuyll van Serooskerken uit 1665 ligt op een eeuwenoude marmeren tafel met houten poten tussen even oude stoeltjes. Enkele hertenkoppen kijken met glazen ogen naar het plafond. Alle voorwerpen zijn aangetast door houtworm.

Het oudste object is de 17e-eeuwse kolommenkast. „Deze was zo groot en zwaar dat er een speciaal verhuisbedrijf voor is gekomen”, zegt conservator Hester Kuiper. „Een 19e-eeuws rijtuig dat in de kelder stond, is helemaal gedemonteerd voordat het in deze zaal kon komen.” Ook een fortepiano uit 1840 zorgde voor hoofdbrekens voordat hij op de tweede verdieping stond.

Een maand lang waren de 204 museumstukken broederlijk naast elkaar te vinden. Gisteren zijn de vier vaste medewerkers en een deel van de ongeveer vijftig vrijwilligers begonnen de meubels uit de zaal op de gang te plaatsen. Kuiper: „Ze kunnen niet direct terug naar hun oude plaats. De temperatuurschok zou te groot zijn.”

In de ’behandelzaal’ was het tot maandag 25 graden Celsius. Met deze zomerse temperatuur is het voorjaar nagebootst. Hierdoor zijn alle eitjes van de houtworm uitgekomen.

Om de oude meubels heen was een plastic tent gebouwd, hermetisch van de buitenwereld afgesloten. Met een soort afzuiginstallatie is de lucht in de tent zuurstofvrij gemaakt. De aanwezige houtwormen zijn hierdoor gestikt. „Niet alleen de houtwormen, maar alle levende wezens hebben nu het loodje gelegd”, zegt Kuiper.

Als geen ander weet de conservator hoe schadelijk het kleine diertje is. De houtworm, die niet tot de wormen behoort maar tot de kevers, brengt een groot deel van zijn leven door als larve. Als het diertje is volgegeten, verpopt het zich vlak onder het oppervlak van het hout. In de lente drukt hij zich door het dunne laagje hout naar buiten. Dit levert de bekende ronde gaatjes op.

De PureO(in2(poor-methode, ofwel de zuurstofarme methode zoals Zuylen die gebruikt, is een vrij nieuwe manier om de houtworm te verdelgen. Niet eerder werd zij op zo’n grote schaal toegepast. Alle andere methodes hebben negatieve eigenschappen. De klassieke methylbromidemethode veroorzaakt oxidatie van metalen, waardoor bijvoorbeeld scharnieren gaan roesten. Bij gebruik van stikstofvergassing verkleuren de pigmenten in schilderijen weer. Ook dat was geen optie voor het kasteel.

Slechts het wegzuigen van zuurstof bleef als mogelijkheid over. „Dit heeft geen schadelijke werking voor het milieu, is niet giftig en heeft geen bijwerkingen”, zegt Kuiper. Nadeel is dat behandeling alleen in de winter kan gebeuren. Door het langzaam verhogen van de temperatuur reageren de dieren alsof het voorjaar wordt. Uit de aanwezige eitjes kruipen de beruchte keverlarven. Door zuurstofgebrek is binnen een maand alle leven verdwenen. De hele operatie kost naar schatting 12.000 euro. Een groot deel hiervan betaalt de provincie Utrecht.

Naar verwachting is de houtworm door de rigoureuze aanpak helemaal uit het kasteel verdwenen. Maar „het is een illusie te denken dat je dit probleem voorgoed kunt oplossen”, zegt de conservator. „Er is altijd een risico dat er toch objecten zijn waar een houtworm in zit die we niet hebben opgemerkt.”

Volgende maand gaan de deuren van het van oorsprong 13e-eeuwse kasteel in de weekeinden weer open. Dit jaar verwacht Kuiper meer dan de gebruikelijke 10.000 jaarlijkse bezoekers, vanwege het Belle van Zuylen-jaar. De excentrieke schrijfster Belle van Zuylen (1740-1805) werd op het kasteel geboren en schreef hier in 1760 haar eerste roman, ”Le noble”. Een deel van de nu houtwormloze meubels is vrijwel zeker door haar gebruikt.