Toeslagenstelsel snel afschaffen of inperken
De parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening presenteerde begin deze week haar eindrapport. De conclusies liegen er niet om. Het rapport ”Blind voor mens en recht” kan en mag daarom niet in een la verdwijnen.
De commissie stelt dat de Tweede Kamer, de regering, uitvoeringsinstanties als de Belastingdienst en het UWV en zelfs de rechterlijke macht „ernstig en langdurig” tekortgeschoten zijn in het bieden van rechtsbescherming aan burgers. De overheid was blind voor mensen en hun rechten.
Regering, Tweede en Eerste Kamer maakten slechte wetten en waren niet in staat die te verbeteren. Uitvoeringsorganisaties zoals de Belastingdienst en het UWV, bestempelden burgers jarenlang onterecht als fraudeurs. En burgers hadden bij rechters geen schijn van kans om zich te verweren tegen het onrecht dat hun werd aangedaan.
Het rapport maakt duidelijk dat het fraudebeleid van de overheid een omslag maakte. Dat ging van vertrouwen in de burger naar wantrouwen in de burger. Iedereen was een potentiële fraudeur. Mensen werden ook geselecteerd op basis van nationaliteit, wijk of inkomen.
Verder maakte de overheid ten onrechte geen onderscheid tussen bewuste fraudeurs en mensen die een foutje maakten. Daardoor kreeg ook de laatstgenoemde groep te maken met een strenge aanpak. Boven op het bedrag dat terugbetaald moest worden, kwam een boete van 100 procent. Daardoor zijn velen in de (financiële) problemen geraakt. Soms moesten ouders de gehele verstrekte kinderopvangtoeslag –tot bedragen van meer dan een ton– terugbetalen.
Terecht pleit de commissie voor terugkeer van de menselijke maat. Toch is een waarschuwing hier op zijn plaats. Regering, Kamer, rechter en uitvoerende organisaties moeten van de weeromstuit niet doorslaan naar de andere kant. Bij fraudebestrijding is een bepaalde balans nodig. Het is naïef om burgers uitsluitend als braaf te zien. Er zijn namelijk ook mensen die er wél op uit zijn om misbruik te maken van toeslagen. Alleen maar waarschuwen is onvoldoende.
Toch moet het mes nog dieper. Het uitgebreide stelsel aan toeslagen voor kinderopvang, huur, ziektekosten, waarvan miljoenen mensen gebruik maken, loopt vast. De overheid bemoeit zich specifiek en gedetailleerd met steeds meer zaken. Is het niet juist de taak van de overheid om zich tot de grote lijnen te beperken en niet alles tot ver achter de komma te regelen? Dat pleit ervoor om drastisch te snoeien in het toeslagenstelsel. Op dit moment komt zo’n 70 procent van de huishoudens in aanmerking voor één of meerdere toeslagen. Dat gaat te ver.
Het mooiste zou zijn als er helemaal geen toeslagen meer nodig zouden zijn. Verschillende politieke partijen hebben uitgewerkte plannen om het toeslagenstelsel helemaal af te schaffen of drastisch in te perken. Een mooie uitdaging voor de politieke partijen die straks gaan onderhandelen over de vorming van een nieuw regeerakkoord.
