Het voelt ongemakkelijk, bekent journalist Katleen Bracke wanneer ze communicatiewetenschapper prof. dr. Stijn Joye bevraagt in de podcast ”Waarom kunnen sommige oorlogen of rampen mij echt niets schelen?”. Van de oorlog in Oekraïne of het uitzichtloze conflict tussen Israël en de Palestijnen kan ze zich diep ongelukkig voelen. Als ze daarentegen iets hoort over de strijd in Jemen of Somalië, dan lijkt het haar niets te doen. Daar schaamt ze zich voor en ze begrijpt het ook niet.

Het halfuur durende interview is sinds een paar weken te beluisteren via de website van de Universiteit van Vlaanderen. Deze Vlaamse tegenhanger van de Universiteit van Nederland verspreidt gratis en laagdrempelig kennis over een breed scala aan wetenschappelijke onderwerpen. Vaak in de vorm van een publiekscollege, maar ook wel als vraaggesprek.

De Gentse hoogleraar doet al jaren onderzoek naar het fenomeen en kan het goed verklaren. Alles draait om nabijheid, geeft hij aan. Hoe meer herkenning de streek, de mensen of de omstandigheden bij je oproepen, des te meer zul je je met hen identificeren. Dat kan komen doordat er historische en economische banden zijn, of doordat je het land kent van een vakantie. Niet voor niets hebben wereldreizigers gemiddeld genomen meer invoelingsvermogen met hun lijdende naaste dan mensen die hun dorp nauwelijks uitkomen. Ook het feit dat de persoon van hetzelfde geslacht, dezelfde huidskleur, cultuur of religie is, speelt een rol.

Het is niet iets om je over te schamen, stelt Joye gerust. Al dat negatieve nieuws kan zo overweldigend zijn, dat de mentale ruimte vol raakt. Mensen zijn maar beperkte wezens, en dat blijkt ook hierin. Zeker als nieuws veel wordt herhaald en een conflict zich voortsleept terwijl er weinig gebeurt, verslapt de aandacht. Als er dan een nieuw conflict opduikt, zoals afgelopen herfst in Israël, raakt bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne meteen op de achtergrond. Ook kunnen persoonlijke zaken, zoals een gebeurtenis in de familiekring, ervoor zorgen dat iemand minder beschikbaar is voor leed van buitenaf.

Uit onderzoek weet Joye dat er onderling grote verschillen zijn in de wijze waarop we met het leed in de wereld omgaan. Een kwart van de mensen schermt zich zo veel mogelijk af. Deels betreft het mensen die nieuwsbronnen en gesprekken over het wereldgebeuren mijden, omdat ze weten dat ze dit emotioneel niet aankunnen. De groep die de media niet vertrouwt en beschuldigt van manipulatie, maar het nieuws wel tot zich neemt, hoort hier ook bij. Want ook dat is een vorm van afscherming, legt Joye uit.

Een op de vijf mensen zit juist helemaal aan de andere kant van de range en is juist enorm betrokken. Hier vind je de mensen die meteen een kledinginzameling starten, of kijken of ze als gastgezin iets kunnen betekenen. Bij de tussengroep hangt het van de omstandigheden af, en juist deze groep is voor hulporganisaties interessant. Want ja, ook hulporganisaties weten dat er verschil is in betrokkenheid en spelen daar slim op in bij de zoektocht naar financiële middelen, leerde Joye uit onderzoek.

Juist met het oog op deze twijfelaars loont het om een mediacampagne te starten, of ze op straat aan te spreken en bij ze aan te bellen. In dat geval heeft een persoonlijk verhaal van een slachtoffer meer impact dan schokkende beelden, leert de praktijk.

De vraag waarom de ene persoon zich volledig afsluit voor het nieuws, terwijl een ander alles in zich opzuigt en er continu over wil praten, komt niet uitgebreid aan bod in de podcast. Wel wordt verwezen naar een oudere aflevering over piekeren (”Hoe constructief is piekeren”), die ingaat op de wijze waarop mensen met tegenslag omgaan en daarop reflecteren. Wie de neiging heeft daarin door te slaan, doet er inderdaad beter aan zichzelf wat af te sluiten.

universiteitvanvlaanderen.be/podcast