Ook doen leden steeds minder voor hun organisatie, terwijl het aantal betaalde krachten toeneemt, zo blijkt uit het onderzoek ”Landelijk verenigd” van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), dat donderdag verschijnt.

Bij 75 grote maatschappelijke clubs (meer dan 50.000 leden of donateurs) liet het SCP navraag doen naar het reilen en zeilen. Vrouwenorganisaties zagen de laatste tien jaar eenderde van de leden weglopen en politieke partijen moesten het met 17 procent minder leden doen. Natuur- en milieuorganisaties noteerden eenderde winst en consumentenclubs schreven ruim eenvijfde meer leden bij.

Tweederde van de mensen die aan organisaties zijn verbonden, is donateur en passief lid. Dit aantal is de laatste jaren gegroeid. Bij twee op de drie organisaties kwamen meer professionals.

„De relaties met organisaties worden overwegend functioneler en anoniemer”, schrijft onderzoeker J. de Hart in het rapport. Mensen zijn vaker op afstand lid van een organisatie. Vroeger waren de leden veel meer samen actief, omdat ze streden voor hun emancipatie, bijvoorbeeld binnen kerkelijke organisaties, de vrouwenbeweging en homo-organisaties. „Zij stelden die groepen in staat een rol op het publieke schouwtoneel op te eisen en als volwaardige burgers aan de democratie deel te nemen. Maar emancipatie als inspiratiebron droogt langzaam op.”

Dat Nederlanders minder actief zijn binnen verenigingen, betekent niet per se dat hun engagement is verminderd. Wel duidt deze tendens erop dat mensen hun „maatschappelijke en ideologische ambities” liever uitbesteden aan professionele belangenbehartigers. Nederlanders doneren liever dan dat ze zelf de barricades beklimmen. Voor een deel is dat een gevolg van tijdgebrek.

Bovendien hebben zich de afgelopen jaren veel alternatieven aangediend voor traditionele organisaties. Dat dit ten koste gaat van hun ledenaantal, wil niet zeggen dat Nederlanders minder politiek geïnteresseerd zijn of zich niet meer met spirituele zaken bezig willen houden. Ze kiezen alleen voor een andere vorm van participatie. Dat betekent wel dat organisaties steeds sterker in de slag moeten om de gunst van de Nederlander.