Voor de derde keer in acht maanden gaan de Portugezen naar de stembus. Aanstaande zondag worden vervroegde parlementsverkiezingen gehouden. De socialisten gaan aan kop.

Sinds José Manuel Durao Barroso vorig jaar aftrad als premier om in Brussel voorzitter van de Europese Commissie te worden, verdiepte de politieke crisis in Portugal zich. Barroso liet een verward land achter, een land dat er sinds de Anjerrevolutie van 1974 niet zo slecht had voorgestaan. Zijn Sociaal-Democratische Partij kreeg als nieuwe aanvoerder de voormalige burgemeester van Lissabon Pedro Santana Lopes.

Aangezien de socialistische president Jorge Sampaio na Barroso’s vertrek weigerde het kabinet te ontbinden en verkiezingen uit te schrijven, werd Lopes premier van een coalitieregering van de PSD met de PP (Volkspartij). Hij staat op de rechterflank van de sociaal-democratie in Portugal en werd gezien als de man die het beleid van Barroso bekwaam kon voortzetten. Het motto luidde met name bezuinigen en hervormen en steun geven aan de Amerikaanse bezetting van Irak.

Maar de coalitie kwam sterk onder druk te staan. Sinds Lopes het roer overnam, heerste er geharrewar over het economisch beleid en de media. Daarom moest Lopes halverwege december vervroegde verkiezingen uitschrijven. Een ernstige geloofwaardigheidscrisis maakte het voortbestaan van de regering onmogelijk. Hij was er niet in geslaagd de broodnodige structurele veranderingen op gang te brengen; een verandering binnen het kabinet, in november, ten spijt.

Tegenstander van Lopes is de socialistische leider José Socrates. Volgens peilingen heeft Socrates een aanzienlijke voorsprong. In de aanloop naar de verkiezingen zondag hielden de twee belangrijkste kemphanen vorige week een televisiedebat. Hoewel er over van alles en nog wat werd gediscussieerd, bleek het homohuwelijk een heet hangijzer. Socrates beschuldigde Lopes ervan de aandacht af te leiden van de erbarmelijke toestand van de economie door morele kwesties zoals het homohuwelijk ter discussie te stellen. Nadat Spanje onlangs het homohuwelijk legaliseerde, is deze zaak ook hoger op de Portugese agenda komen te staan. Lissabon erkent dan wel niet-huwelijkse samenlevingsvormen en hanteert voor betrokkenen in meer of mindere mate dezelfde rechten als die zijn verbonden aan een huwelijk, maar heeft het niet gelegaliseerd.

Zoals het er nu uitziet -er kan altijd nog heel veel veranderen-, kan de Socialistische Partij met pakweg 46 procent een meerderheid van de parlementszetels behalen. De PSD zal blijven hangen op 31 procent, luidt de verwachting. De coalitiepartner van de PSD, de Volkspartij, zit op bijna 5 procent. De communisten op 8 en het linkse blok op 4 procent.

Socrates stuurt aan op een socialistische verkiezingszege. Hij weet zich geruggensteund door de uitslagen van de Europese verkiezingen in juni, die werden gewonnen door de socialisten met 44,5 procent van de stemmen. De centrumrechtse regeringscoalitie kreeg toen 33,2 procent.

”Verantwoordelijkheid” is Socrates’ motto. De gebeurtenissen van de laatste maanden hebben Portugal geen goed gedaan, vindt hij. Als een van Europa’s armste landen met een gemiddeld salaris van 750 euro en een reservoir voor goedkope arbeid, is het land getroffen door de oostwaartse expansie van de Europese Unie. In landen zoals Tsjechië is arbeid immers nog goedkoper dan in Portugal.

Bovendien slaagt Portugal er niet het negatieve saldo van de schatkist te beperken tot onder de in het Europese stabiliteitspact verankerde grens van 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Het huidige tekort van 5 procent bevindt zich ver boven het Europese criterium. Dat betekent alles bij elkaar dat de nieuwe regering zich genoodzaakt ziet Portugal flink aan te pakken. Barroso weet wel wat hij heeft achtergelaten, want of Lopes of Socrates zal een wending ten goede moeten geven aan het Portugese tij.

De Portugese bevolking ziet de nieuwe verkiezingen als een mogelijkheid haar afkeer van de Portugese inzet in Irak kenbaar te maken. Honderdzevenentwintig Portugese politiemannen keerden vorige week na vijftien maanden te hebben gediend in Irak terug naar huis. De agenten waren gestationeerd in de zuidelijke stad Nasiriya, waar ze onder Italiaans gezag vielen. Hun taak zat er na de verkiezingen van 30 januari op.