Vanuit de woonkamer van zijn appartement in Urk kijkt ds. Posthumus, die deze zaterdag vijftig jaar in het ambt staat, uit op het IJsselmeer, terwijl het Urkerbos om de hoek ligt. Hier streek hij samen met zijn uit Arnemuiden afkomstige vrouw neer, nadat hij in 2008 met emeritaat ging. Aan de wand hangt een afbeelding van de Petrakerk, een van de drie kerkgebouwen van de gereformeerde kerk in het dorp.

Jan Posthumus groeit op in een gereformeerd gezin in Leeuwarden. Hij wordt gedoopt in de Koepelkerk in de Friese hoofdstad –„Een van de vele kerken die inmiddels is afgestoten”– en doet daar belijdenis. Bijzondere herinneringen bewaart hij aan ds. C. van der Woude, de Leeuwarder predikant die in 1960 wordt benoemd als hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Kerken in Kampen (Oudestraat). „Na zijn laatste catechisatie gaf hij bij de uitgang iedereen een hand. Hij zei tegen mij: „Tot ziens in Kampen.” Ik zat op het Gereformeerd Gymnasium, maar dacht in de verste verte niet aan een theologiestudie.”

Tijdens zijn militaire diensttijd zegt zijn wijkpredikant: „Jij moet maar theologie gaan studeren.” „Na veel wikken en wegen heb ik besloten dat te doen. Toen ik me in Kampen aanmeldde als student, was prof. Van der Woude rector. „Daar ben je dan”, zei hij. Op dat moment dacht ik er nog niet aan om predikant te worden. Die overtuiging kreeg ik gaandeweg. Ik heb dat ervaren als een innerlijke roeping van de Heilige Geest.”

Vanaf 1974 diende u de gereformeerde kerk in Twijzelerheide. Wat voor gemeente was dat?

„Twijzelerheide ligt in de Friese Wouden. Die streek staat bekend om een wat bevindelijke inslag. De gereformeerde kerk telde toen ik daar kwam zo’n 400 zielen en groeide in de jaren daarna tot 500. Dat kwam door geboorten, mensen die in de buurt een huis kregen of zich vanuit andere gemeenten bij ons aansloten. De gereformeerde kerk was orthodox. Ik preekte er elke zondag uit de catechismus.

In de tijd dat ik in Twijzelerheide stond, werd ds. Bert de Leede predikant van de plaatselijke hervormde gemeente. Die was confessioneel, maar beriep voor het eerst een Gereformeerde Bonder. Samen met hem heb ik de verkiezingsleer van Calvijn bestudeerd. We hadden veel contact. Toen ik in 1979 afscheid nam van Twijzerlerheide, zei hij: „Je begint al aardig een bonder te worden.””

U nam het beroep aan van de gereformeerde kerk in Urk. Een grote overgang?

„Urk was een grote gemeente met meerdere predikanten, heel anders dan Twijzelerheide. Mijn studievriend ds. C. Bijman was al werkzaam in Urk. Hij zei: „Het is zo moeilijk om hier een gereformeerde predikant te krijgen.” Ze lazen de Statenvertaling en zongen psalmen in de oude berijming op hele noten. Er was geen enkele gereformeerde kerk die dat deed.

De gemeente in Urk heeft een bewogen geschiedenis. In 1948 was er een kerkscheuring geweest. In 1975 traden er zo’n duizend leden uit en in 1976 nog eens duizend. Ik hoopte eraan bij te dragen dat de gemeente nooit meer een scheuring zou meemaken. Dat is niet gelukt. In 2005 is, als gevolg van de vorming van de PKN, een groep van zo’n 1200 gemeenteleden christelijk gereformeerd geworden.

Na elke scheuring krabbelde de gemeente weer op. Voor de scheuring in 2005 hadden we zo’n 5000 leden en nu zitten we weer op dat aantal. We hebben een royaal geboorteoverschot –er worden jaarlijks bijna honderd kinderen gedoopt– en er komen nogal eens mensen over uit andere kerken. Op dit moment zijn er vier predikanten en een fulltime jeugdwerker. En er is nog een predikantsvacature. De laatste jaren worden er steeds hervormde predikanten beroepen.”

Na het ontstaan van de PKN sloot u zich aan bij de Gereformeerde Bond. Waarom?

„Vooropgesteld: ik vond het jammer dat in 2004 de PKN werd gevormd. Ik had het liefst gezien dat de Gereformeerde Kerken zich hadden opgeheven en waren overgegaan naar de Hervormde Kerk. Daarbij moet ik denken aan een uitspraak van ds. G. Boer, de vroegere voorzitter van de Gereformeerde Bond: „Alle kerken in Nederland zijn gesticht, behalve de Hervormde Kerk, die is geboren.”

Ik was jarenlang abonnee van het Gereformeerd Weekblad. Daarin schreven predikanten uit de kring van de Gereformeerde Bond, zoals ds. W. van Gorsel en de latere prof. J. Hoek. Door hun bijdragen werd ik gevoed. Ook las ik De Waarheidsvriend. Ik voelde me meer thuis in het theologische klimaat van de Gereformeerde Bond dan bij de gangbare gereformeerde prediking.”

Hoe zou u uw eigen preken typeren?

„Confessioneel met een bevindelijke inslag. Ik ben sterk beïnvloed door Kohlbrugge. De rechtvaardiging van de goddeloze is voor mij het hart van het Evangelie.”

Wat betekende het voor u om eind 2021 te moeten stoppen met preken?

„Ik ging altijd graag voor, dat was mijn lust en mijn leven. Als dat wegvalt, doet dat pijn. Maar het ging niet meer. In een jaar tijd had ik drie operaties gehad. Nu ik aan huis gebonden ben, volg ik met mijn vrouw de livestream, maar ik hoop toch nog weer eens naar de kerk te kunnen gaan. Ik mis de gemeente en het samen zingen.”

U woont bijna 45 jaar in Urk. Wat valt u op als u de kerkelijke ontwikkelingen overziet?

„Urk is een gedoopt dorp, maar ook hier zie je de secularisatie. Verder maak ik me zorgen over de zogenaamde evangelicalisering. Die zie je op verschillende manieren, niet alleen door het ontstaan van evangelische gemeenten, maar ook binnen de kerken. In evangelische hoek is er weinig waardering voor het verleden, een minder sterke band met de belijdenisgeschriften en weinig waardering voor het ambt. Dat gaat over drie zaken waar de kerk niet zonder kan.”

Hebt u weleens heimwee naar de Gereformeerde Kerken uit uw jeugd?

„Ik denk er weleens met een zeker heimwee aan, ja. De volle kerken in Leeuwarden, waar de kinderen op de trap van de preekstoel zaten. Maar ik weet dat die tijd niet meer terugkomt. In Leeuwarden zijn vier van de acht kerkgebouwen gesloten. Er is sprake van een geweldige neergang. Maar we moeten verder. God houdt Zijn kerk in leven, hoe ook bespot, verdrukt, door dwalingen omgeven, verscheurd, uiteengerukt. Ik vertrouw erop dat God Zijn kerk in stand houdt.”