Wie vanuit de keuken van Jan Grootenhuis (71) naar buiten kijkt, ziet een grote plas water in de tuin van de buren naast zijn huis. Kwelwater van de IJssel die aan de andere kant van de dijk kronkelt. Waar je vanuit de keuken geen zicht op hebt, is zijn weiland achter de paardenschuur. Op dat stuk grond aan de rand van het Overijsselse dorpje Den Nul stonden containers met daaromheen bomen en struiken.

In die containers ontdekte de politie in de zomer van 2022 een drugslaboratorium. Grootenhuis belandde in de cel en maanden later volgde ook de aanhouding van de huurder van een opslagcontainer. Deze Joseph E., een veertiger uit Sierra Leone, gebruikte de plek „voor handel”, maar ging er na verloop van tijd amfetamine(olie) produceren. De strafrechter sprak Grootenhuis onlangs vrij van betrokkenheid bij het drugslab. Joseph E. kreeg drie jaar celstraf opgelegd.

De opluchting bij de familie Grootenhuis was van korte duur. Joseph E. produceerde namelijk niet alleen (middelen voor) harddrugs, hij loosde het chemisch afval dat daarbij vrijkwam in de bodem. Daardoor is een deel van Grootenhuis’ perceel, in totaal zo’n tweeduizend kuub, doordrenkt met zware chemicaliën. Als terreineigenaar is Grootenhuis verantwoordelijk voor het saneren van die grond. De gemeente Olst-Wijhe, waar Den Nul onder valt, wil alle kosten op hem verhalen. Naar schatting tussen de 700.000 en één miljoen euro.

„Dat kan ik onmogelijk betalen”, vertelt Grootenhuis aan de keukentafel. „Nooit heb ik handelingen verricht om de bodem te verontreinigen. Als dit zo doorgaat, belanden we op straat.”

De gevolgen van alsmaar uitdijende drugscriminaliteit zijn steeds zichtbaarder in Nederland. De politie ontmantelde in 2023 ruim 120 drugslabs, tegen 105 een jaar eerder. Waar die drugsproductie plaatsvindt, komt ook chemisch afval vrij dat ergens heen moet. Op allerlei plekken leidt de lozing van drugsafval tot zware verontreiniging en natuurschade. In bijna alle gevallen komen de echte daders ermee weg en draait de overheid of de terreineigenaar op voor de saneringskosten.

Zurige lucht

Grootenhuis doet zijn verhaal nuchter, maar van binnen heeft hij verdriet, zegt hij. Vooral om zijn vrouw. „De uitzichtloze situatie drukt enorm op haar en is geen moment uit haar gedachten.” Hij zit er zelf ook doorheen. Grootenhuis schreef in zijn cel al briefjes aan zijn vrouw en vier dochters, voor als hij er niet meer zou zijn. Zijn familie en tien kleinkinderen houden hem op de been. „Het is niet niks wat ik in de gevangenis heb meegemaakt. En ik ben dan wel vrijgesproken, veel mensen in de gemeenschap geloven niet in mijn onschuld.”

De familie Grootenhuis kent de veroordeelde Joseph E. uit Sierra Leone al ruim twintig jaar. Hij en zijn vrouw leerden hem kennen in het naburige asielzoekerscentrum. Ze hielpen hem en andere asielzoekers in de buurt.

Grootenhuis vermoedt dat Joseph E., die na verloop van tijd een container huurde op zijn terrein, op enig moment in aanraking is gekomen met „foute types”. „Mijn vader wil altijd iedereen helpen, daarom is dit zo zuur”, zegt Grootenhuis’ dochter Remke. „Hij is slachtoffer, geen dader. Mijn vader heeft dit niet gewild, maar de gemeente ook niet.”

Omdat Grootenhuis „niet of nauwelijks heeft toegezien” kan hij volgens de jurist van de gemeente Olst-Wijhe worden aangemerkt als overtreder volgens het bestuursrecht. De gemeente, belast met de sanering, wijst op allerlei aanwijzingen waaruit zou blijken dat Grootenhuis kon weten dat het niet pluis was rond de verhuurde container. Zo hing er een zurige lucht, lagen er jerrycans en zag Grootenhuis dat Joseph E. in de weer was met een keteltje, kort voor de ontdekking van het lab. „Hij zei dat hij bezig was met wietolie”, zegt Grootenhuis. „Toen heb ik gezegd: stop daar gelijk mee.”

De strafrechter die Grootenhuis vrijsprak, noemde hem in zijn recente vonnis „naïef en onzorgvuldig”. Grootenhuis heeft er spijt van dat hij verzuimde verder in te grijpen. „Ik ben te naïef geweest. Ik had Joseph beter in de gaten moeten houden en de politie moeten bellen. Maar ik wilde dat hem en mijn vrouw en dochters niet aan doen. Joseph is ook een slachtoffer. De echte drugscriminelen komen ermee weg, dat klopt niet.” Grootenhuis kan de kosten volgens de gemeente verhalen op Joseph E. „Maar die heeft niks”, zegt Grootenhuis.

De opstelling van de gemeente Olst-Wijhe lijkt misschien hard, zegt een woordvoerster van de gemeente. Maar als Grootenhuis de kosten niet betaalt, draait de hele gemeenschap ervoor op. Dat is een zware last voor de kleine Overijsselse gemeente.

Grootenhuis’ dochter Remke begrijpt dat, maar vindt dat de gemeente haar vader veel te hard aanpakt. „De gemeente heeft Jan vanaf het begin behandeld als dader en schuldige.” De sanering kan op zijn vroegst in juni beginnen. Op het huis van Grootenhuis is inmiddels beslag gelegd door de gemeente.