Het grootste deel van de Russen (82 procent) wordt gerekend tot de Russisch-Orthodoxe Kerk – hoewel velen niet of nauwelijks praktiseren. De kerk heeft, evenals andere geloofsgemeenschappen, sinds het eind van de jaren tachtig een wedergeboorte doorgemaakt. Naast boeddhisten, sjamanisten, lamaïsten en evangelische groeperingen zijn het vooral de islamieten die getalsmatig een belangrijke positie innemen in het scala van godsdiensten. Van de 21 republieken waaruit Rusland bestaat, hebben er negen een islamitische achtergrond, waarvan er twee, met een Tataarse component, in het Oeral-Wolgagebied liggen en zeven in de regio van de noordelijke Kaukasus. Schattingen over aantallen aanhangers van de mohammedaanse godsdienst zijn weinig betrouwbaar en lopen uiteen van 3 tot 21 miljoen personen op een totale bevolking van 149 miljoen.

Autonomie
De Wolga-Tataren, het op drie na grootste moslimvolk in de Sovjet-Unie, kwamen relatief weinig in conflict met de autoriteiten in Moskou, die zich op hun beurt weinig actief toonden met atheïstische propaganda. Ook nu overheerst de harmonie. De regering van de ten oosten van de Wolga gelegen republiek Tatarstan, waar de Tataren de helft van de bevolking uitmaken, heeft al sinds 1994 een sterke mate van autonomie. Tot nu toe heeft de radicale oppositie, waaronder de nationalistische vleugel die zich op de islam baseert en ageert tegen het „Russisch kolonialisme”, geen kans gezien grote delen van de Tataarse bevolkingsgroep achter zich te krijgen. Ook de islamitische Basjkieren (24 procent van de bevolking) in het oostelijk van Tatarstan gelegen Basjkortostan lijken niet gevoelig te zijn voor nationalistische aspiraties.

In tegenstelling tot bovengenoemde republieken is het in de noordelijke Kaukasus gelegen Tsjetsjenië (734.000 inwoners) na het uiteenvallen van het binationale Tsjetsjeno-Ingoesjetië op gewelddadige wijze in conflict gekomen met de centrale regering. Pogingen van opstandelingenleider Dzjochar Doedajev om de officiële geestelijkheid –die juist pleitten voor onderhandelingen– tijdens de eerste oorlog (1994-1996) bij de strijd te betrekken, liepen op niets uit. Steun kwam wel vanuit de seculair-nationalistische hoek en van radicaal islamitische groeperingen, die onder leiding van Sjamil Basajev verantwoordelijk waren voor de bezetting van een ziekenhuis in de Zuid-Russische stad Boedjonnovsk in 1995.

Langharige Arabier
Het conflict laaide na een wapenstilstand van drie jaar in 1999 weer in alle hevigheid los toen door Tsjetsjeense krijgsheren gesteunde moslimfundamentalisten een staatsgreep in het naburige Dagestan wilden plegen. De nu ruim twee jaar durende strijd wordt aan de zijde van de Tsjetjeense guerrilla’s geleid door de gematigde president, Aslan Maschadov, door Sjamil Basajev, door de uit Jordanië afkomstige Chattab en door de schatrijke crimineel Roelan Gelajev, die in Turkije is ondergedoken.

Chattab –bijgenaamd de Langharige of de Zwarte Arabier– leidt de formatie van Arabische fundamentalistische huurlingen, die tegen de „goddeloze” Russen strijden, zoals zijn kompanen eerder in Bosnië tegen de „ongelovige” Serviërs vochten. Het zijn dergelijke lieden die alle islamitische Tsjetsjenen in een kwaad daglicht stellen.

Intussen is de Tsjetsjeense bevolking, of het nu moslims, Russisch-orthodoxen of anderen betreft, het slachtoffer van deze krijgsheren, fundamentalistische scherpslijpers, en de wandaden van het Russische leger. In zo’n situatie dreigt een evenwichtige beoordeling van een godsdienst het loodje te leggen.