Slechts 23 procent van de kiezers die in 2021 nog voor het CDA gingen, bleef de partij woensdag trouw, zo zocht onderzoeksbureau Ipsos woensdagavond uit. Een derde vloog uit naar NSC, 13 procent vertrok naar de VVD en 12 procent naar de PVV. Vijf schamele zetels bleven over. „We hebben nog net iets hoger dan de slechtste peilingen gescoord”, bracht campagneleider en kandidaat-Kamerlid Bart van den Brink donderdag uit in het Machiavellidebat, het vaste terugblikmoment van de campagneleiders na de verkiezingen in perscentrum Nieuwspoort. Hij sprak van een schrale troost.

De campagneleider zei ook dat de wens om nog zoveel mogelijk zetels te behouden niet doorslaggevend was geweest voor het besluit om de relatief onbekende Henri Bontenbal naar voren te schuiven als lijsttrekker. De opzet was volgens hem het openen van een nieuw hoofdstuk van een nieuw CDA. „En vriend en vijand is daar heel complimenteus over geweest”, blikte hij terug.

Bontenbal leek hetzelfde voor ogen te staan als Omtzigt: niet uit scoringsdrift de ene na de andere oneliner het publiek in slingeren, maar diepgang zoeken. En waar Omtzigt zich gaandeweg toch steeds meer verloor in tactische spelletjes, bijvoorbeeld over zijn premiersambities, bleef Bontenbal tot het laatst vol passie voor de inhoud gaan.

Dat neemt niet weg dat zijn voornemen om voorbeeldigheid en fatsoen uit te stralen hem ook een beetje het imago van een buitenstaander gaven. In het Machiavellidebat noemde Van den Brink het een kapitale fout van Yeşilgöz om de deur naar de PVV zo opzichtig op een kier te zetten. „Yeşilgöz is de campagneleider van Wilders geworden”, sneerde hij. Zou dat ook voor Bontenbal geen mooie quote zijn geweest, en dan tijdens de campagne in plaats van erna?

Veel van de complimenten die de CDA-lijsttrekker kreeg, hadden bovendien het karakter van een troostprijs. De scheidsrechter had nog niet afgefloten, maar het publiek besliste alvast dat Bontenbal, die niet meer kon winnen, de meest voorbeeldige en sportieve speler was.

Straks zal er een flink stuk venijn en scherpte bij moeten omdat het CDA qua grootte inmiddels is afgegleden tot de zevende partij, na onder andere D66 en BBB en nog net voor de SP. Zie de aandacht in grote debatten maar eens vast te houden, als de zaken ook al volop vanuit de progressieve en vrijzinnige, de conservatief-volkse en de socialistische invalshoek worden belicht en de christelijke kiezer al wordt bediend door SGP en CU.

Het is lastig aan te geven tegen welk kabinet het voor het CDA straks makkelijker oppositie voeren is; tegen een rechts, met daarin de PVV, of tegen een centrumlinks onder leiding van Frans Timmermans. Komt er een PVV-kabinet, dan krijgt dat straks ook al de volle laag van GL-PvdA en D66, omdat zo’n kabinet de klimaatambities zal bijstellen en het asielbeleid zal aanscherpen. En van de SP; de natuurlijke tegenpool van rechts. Komt Timmermans, dan kan die een forse oppositie tegemoet zien van PVV, BBB, SGP en FVD. Welke rol er precies is weggelegd voor het CDA is in beide gevallen de vraag.

Mogelijk duurt de formatie, net als in 2021, weer tergend lang. Het is dan geen vraag waaraan het CDA die tijd het best kan spenderen: aan een grondige bezinning op de vraag op welke nichemarkt de partij zich in dit partijpolitieke landschap het beste richten kan.