In zijn pleidooi om door middel van goede grafzorg het verleden niet uit te wissen, noemt Wim Kranendonk de grafrust in Nederland. Die is beperkt tot tien, twintig of dertig jaar, of langer als de nabestaanden de grafrechten willen verlengen of de grafrechten bij leven zijn vastgelegd (RD 11-11). Niet genoemd worden de Joodse begraafplaatsen en de natuurbegraafplaatsen, waar al sprake is van eeuwigdurende grafrust. Met name op de Joodse begraafplaatsen gaat die eeuwigdurende grafrust gepaard met behoud van de grafstèles (grafstenen).

Kranendonks punt van zorg is dat er veel uit het verleden dreigt te gaan verdwijnen door het ruimen van graven. Die zorg deel ik ten dele. De vraag is: moet ieder graf behouden blijven tot in lengte van dagen? Maar meer nog: moeten alle grafmonumenten wel behouden blijven? Dat is namelijk het eigenlijke punt van de auteur.

Funerair erfgoed

Tussen juni dit jaar en het moment van schrijven heb ik met name in de provincie Groningen bijna 125 begraafplaatsen bezocht. Daarbuiten een kleine twintig. Opvallend is dat meerdere gemeenten actief beleid voeren om begraafplaatsen goed te onderhouden en bijzondere grafdekking te behouden. De gemeente Het Hogeland ondersteunt vrijwilligers die het onderhoud op zich nemen door middel van een subsidie. De gemeente Veendam heeft op een begraafplaats in Wildervank bij een aantal graven het opschrift ”funerair erfgoed” (alles wat te maken heeft met begraafplaatsen) laten plaatsen. Deze graven worden geconserveerd. Ook de gemeente Steenwijkerland hanteert een verordening ten aanzien van het beschermen van gedenkwaardige grafdekking. Uiteindelijk beslist de gemeenteraad over het wel of niet behouden ervan.

De periode waar het feitelijk om gaat, is de tweede helft van de 19e eeuw tot de eerste helft van de 20e eeuw. Graven van voor 1850 zijn een zeldzaamheid en de graven van na 1950 zullen nog onder de geldende grafrechten vallen.

Zerken in kerken

Vergeleken met de tegenwoordig gangbare en enigszins eentonige grafdekking zien de oudere gedeelten van een begraafplaats er vaak afwisselend en daardoor bijzonder uit. Maar wat te doen met die grafdekking waarvan de tekst vrijwel of geheel onleesbaar is geworden? Op verschillende begraafplaatsen wordt al een hoek ingeruimd voor het herplaatsen van met name grafstèles. Het graf van de overledene is verdwenen naar analogie van Psalm 103:16 („haar plaats kent haar niet meer”), maar het verleden is, vooralsnog, behouden.

In Hoogkerk, Klein Maarslag en Leegkerk, om enkele voorbeelden te noemen, liggen reeds lang geleden gesloten begraafplaatsen. De grafmonumenten worden echter bewaard. Echter, zonder onderhoud vervagen de teksten en raken de namen van de overledenen alsnog in de vergetelheid. In Giethoorn zijn nog niet zo heel lang geleden enkele honderden graven geruimd. De periode 1850 tot medio 1940 is hier uitgewist. In Groningen zal binnen enkele jaren hetzelfde gaan gebeuren op de begraafplaats aan de Moesstraat.

Wat niet onvermeld mag blijven, zijn de zerken die in kerken aanwezig zijn. Vaak zijn deze afkomstig van graven van voor 1795, toen er nog in de kerk begraven mocht worden. Om hier het verleden levend te kunnen houden is bescherming noodzakelijk. De zerken slijten af door de vele voetstappen van kerkgangers en bezoekers.

Vrijwilligers

De suggestie van Kranendonk om het beheer van begraafplaatsen onder te brengen bij kerken vraagt het nodige van kerken. Die zitten vaak toch al krap in de vrijwilligers voor het uitvoeren van de kerntaken van het kerk-zijn. Het onderhoud van veel en soms heel grote begraafplaatsen zou dan weer uitbesteed moeten worden aan gespecialiseerde bedrijven. Dat brengt kosten met zich mee, waar de totale gemeenschap dan via een monumentenfonds aan bijdraagt.

Mijn voorstel zou zijn om alles op begraafplaatsen wat bijzonder is, en dat is wat mij betreft veel, digitaal te documenteren en op te slaan in een beeldbank. De teksten kunnen getranscribeerd worden, waardoor de informatie beschikbaar en behouden blijft. Gemeenten zijn wijs genoeg om de heel bijzondere graven blijvend te behouden.

De auteur doet in Groningen en Steenwijkerland onderzoek naar bijzondere grafdekking.